محمد گوگانی
چکیده
اردن کشوری در جنوب غرب آسیا است که پس از پایان جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، با قیمومت انگلستان به وجود آمد و در سال ۱۹۴۸ با تغییراتی که در مرزهای آن داده شد و از غرب به اسرائیل محدود شد، به‌صورت کشوری پادشاهی درآمد. جمعیت اردن بیش از ۱۱٫۱ میلیون نفر است و اسلام دین رسمی و مبنای قانون اساسی اردن است. بیش از ۲/۹۷% مردم، مسلمان هستند. تعداد بهائیان در اردن، در اواسط دهه ۱۹۷۰، بنا بر گزارش رسمی سالیانۀ محفل ملی بهائیان به تشکیلات اداری بهائی، حدود ۱۳۰ نفر بود، که باتوجه‌به ضریب رشد جمعیت ناچیز در اردن، به نظر نمی‌رسد درحال‌حاضر تعداد افراد تسجیل‌شده بهائی بیش از ۲۰۰ نفر باشد. حکومت تغییر دین اسلام برای مسلمانان و تبلیغ مسلمانان به دین دیگر را ممنوع کرده است. دولت آیین دروزی و بهائیت را به‌رسمیت نمی‌شناسد و به بهائیان اجازه تأسیس و ثبت مدرسه یا عبادتگاه را نمی‌دهد. محفل ملی بهائیان اردن در اواسط دهه ۱۹۷۰ میلادی تأسیس شده است، لذا از محافل متأخر و جدید است. عمده بهائیان اردن ساکن روستای عدسیه هستند. هسته اولیه بهائیان اردن را کشاورزان بهائی روستاهای مریم‌آباد و مهدی‌آباد یزد تشکیل می‌دهند که عبدالبهاء آن‌ها را به حیفا فرا خواند تا در آن منطقه، طبق روش مرسوم ارباب و رعیتی ایران، در زمین‌های عدسیه برای او کشاورزی کنند. تشکیلات بهائی اردن طی سال‌های نسبتاً زیاد، به‌صورت یک جمع خانوادگی عمدتاً ایرانی اداره می‌شود. چاپ کتب بهائی نیز به‌صورت قانونی و رسمی مجاز نیست. بهائیان تبلیغ رسمی و آشکار در اردن ندارند، بلکه جلسات تبلیغی آن‌ها برای کودکان، نوجوانان و جوانان مسلمان، به‌صورت پنهانی انجام می‌شود.
کلیدواژه‌ها: بهائیت در اردن، ممنوعیت تبلیغ بهائیت، جمعیت بهائی
اشاره
هدف از تهیه سلسله‌مقالات بهائیان در کشورها، ارائه تصویری واقعی، بی‌طرفانه و مختصر از تاریخچۀ حضور، فعالیت و عملکرد گذشته و حال، وضعیت کنونی، آمار جمعیتی، جایگاه و… جامعه بهائی در هر کشور است، به‌نحوی که این نوشته‌ها قابلیت استفاده و استناد در مقالات و کتاب‌های پژوهشی و تحقیقاتی را داشته باشد. زیرا به نظر می‌رسد گزارش‌ها و اخبار منتشره به‌وسیلۀ نهادهای خبری بهائی و بنگاه‌های خبرپراکنی غربی، که با ملاحظات فرهنگی و سیاسی خاصی به تهیه و یا بازنشر اخبار حضور بهائیان در کشورهای مختلف ـ خاصه کشورهای مسلمان ـ می‌پردازند، خالی از شائبه بزرگ‌نمایی و مظلوم‌نمایی نیست. از سوی دیگر، آثار موجود به زبان فارسی در این زمینه، به‌نحوی غیرمستند، قدیمی و فاقد جامعیت هستند. حجم، محتوا و سرفصل‌های هر مقاله باتوجه‌به اطلاعات برگرفته از آثار و مقالات نویسندگان بهائی و متمایل به بهائی و نیز نوشته‌های علمی و پژوهشی منتشره در دو سه دهۀ اخیر جمع‌آوری و خلاصه‌برداری می‌شود. اگر مسؤولان تشکیلات بهائی در کشورها، مرکز جهانی و یا جامعه بین‌المللی بهائی گزارش‌های مستند و علمی، از آمار جمعیتی و عملکرد مالی، اقتصادی و اجتماعی خود منتشر نمایند، کمک شایسته‌ای به پربارتر شدن این سلسله‌مقالات کرده و شایسته تقدیر خواهند بود.
*****
مقدمه
اردن کشوری در جنوب غرب آسیا است که پس از پایان جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، با قیمومت انگلستان به وجود آمد و در پایان دورۀ قیمومت، در ۱۹۴۸ با تغییراتی که در مرزهای آن داده شد، به‌صورت کشوری پادشاهی درآمد. نام رسمی آن المملکة الاردنیة الهاشمیة است. این کشور از شمال به سوریه و عراق، از شرق به عراق و عربستان، از جنوب به عربستان و از غرب به اسرائیل محدود است و در منتهى‌الیه جنوبی، ۲۶ کیلومتر مرز آبی با دریای سرخ دارد.
اردن مانند سرزمین‌های هم‌جوار دارای آب و هوای مدیترانه‌ای و خشک است. باران اردن ناکافی و فصل ریزش آن ماه‌های سرد سال است. متوسط باران سالانۀ اردن ۲۷۳ میلی‌متر است که از ۵۰ میلی‌متر در نواحی بیابان تا ۱۰۰۰ میلی‌متر در باریکۀ غربی نوسان دارد. جمعیت اردن بیش از ۱۱ میلیون نفر است.[۱]
مهاجرت و جابه‌جایی جمعیت در کشور اردن نسبتاً زیاد بوده است، زیرا در زمان تشکیل شمار بسیاری از ساکنان ساحل غربی رود اردن به ساحل شرقی مهاجرت کردند. بار دیگر پس از جنگ ۱۹۶۷و اشغال بخشی از ساحل غربی به‌وسیلۀ اسرائیل، ۲۰۰ هزار نفر به ساحل شرقی کوچ کردند. عامل دیگر مهاجرت‌ها، توسعۀ شهرنشینی و نزدیک بودن به مرکز صنایع مخصوصاً در عمان و زرقا و رونق بازار کار در این دو شهر بوده است. بی‌ثباتی و اغتشاشات لبنان در دهۀ ۱۹۷۰م. سبب شد که بسیاری از طبقات ثروتمند و متمکن آن کشور به اردن مهاجرت کنند. در مقابل این مهاجرت‌ها، در سال‌های اخیر ۳۳۹ هزار اردنی در خارج از کشور اقامت گزیده‌اند که انتقال پس‌اندازهای آنان به اردن بخشی از منابع ارزی این کشور را فراهم ساخته و از نظر اقتصادی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ترکیب جمعیتی
جمعیت اردن به‌‌رغم اشتراک در زبان و مذهب، به‌سبب تحولات تاریخی از نظر نوع معیشت و تفاوت طبقاتی از عناصر مختلف تشکیل می‌شود که از آن جمله می‌توان به عناصر مهم اردنی (۷۰%)، فلسطینی (۷%)، سوری (۱۳%)، مصری (۷%) و عراقی (۲%) اشاره کرد.[۲] در میان جمعیت اردن، شمار اندکی غیرعرب نیز مشاهده می‌شوند که اقلیت‌های قومی را به وجود می‌آورند، مانند چرکس‌ها و چچن‌ها. در میان این اقلیت‌ها، از همه مهم‌تر چرکس‌ها هستند که شمار آنان به ۲۵ هزار تن می‌رسد. آنان بازماندۀ قفقازی‌هایی هستند که به‌وسیلۀ سلاطین عثمانی برای برقراری امنیت و نظم در بادیه‌ها، به این‌منطقه کوچانده شدند و با گذشت قرن‌ها، زبان و آداب ملی خود را حفظ کرده‌اند. گروه دیگری که اقلیت نژادی ـ مذهبی به‌شمار می‌روند، ارمنی‌ها هستند که شمار آنان را کمتر از ۱٪ کل جمعیت برآورد کرده‌اند.
عربی زبان رسمی و همگانی است (ولی انگلیسی به‌طور گسترده در میان طبقات بالا و متوسط اردن قابل‌درک و استفاده است). اسلام دین رسمی و مبنای قانون اساسی اردن است. بیش از۲/۹۷% مردم، مسلمان هستند. ۹۳٪ جمعیت اردن از مذاهب اهل سنت پیروی می‌کنند. ۲/۲% از جمعیت اردن مسیحی هستند که دوسوم آنان پیرو کلیسای ارتدکس یونانی، ارتدکس سوری، ارتدکس قبطی، ارتدکس ارمنی و بقیه پیرو کلیسای کاتولیک روم، یا پروتستان تبلیغی[۳] هستند. بیشتر مسیحیان اردن شهرنشین‌اند و در شهرهای عمان، کَرَک، سلط، مأدبه و در ساحل غربی، رام‌الله، بیت لحم و روستاهای مجاور این شهرها ساکن‌اند. ۴/۰ درصد از جمعیت بودایی و حدود ۱/۰ درصد هندو هستند. در شهر امان شماری دروزی نیزساکن‌اند.[۴] حدود ۲۰۰ نفر نیز پیرو آیین بهائی هستند. آماری از افرادی که پیرو هیچ دینی نیستند در دسترس نیست.
اقتصاد، کشاورزی، صنعت و معدن[۵]
رشد کم، بیکاری بالا (به‌ویژه برای جوانان و زنان)، بدهی روبه‌ازدیاد، اختلال شدید کووید ۱۹ در خدمات و گردشگری، کسری بودجه بالا، … ویژگی اقتصادی سال‌های اخیر اردن است.
تولید ناخالص داخلی (برابری قدرت خرید) حدود ۱۰۳ میلیارد دلار و سرانه درآمد ۹۲۰۰ دلار است (تخمین ۲۰۲۱).
تولیدات: محصولات کشاورزی و صنایع و معادن و خدمات.
صنایع، معادن و خدمات: گردشگری، فناوری اطلاعات، پوشاک، کود، پتاس، معدن فسفات، داروسازی، پالایش نفت، سیمان، مواد شیمیایی معدنی، نفت شیل، … صادرات حدود ۱۴ میلیارد دلار (تخمین ۲۰۲۱ ).
صادرات: کود، فسفات کلسیم، اسید فسفریک، داروهای بسته‌بندی‌شده (۲۰۲۱).
شرکای تجاری: ایالات متحده، چین، عربستان، هند، عراق، امارات متحده عربی (۲۰۱۹).
قوه مقننه
مجلس شورای ملی یا مجلس الامة، دومجلسی است، متشکل از:
۱- سنا یا مجلس اعیان: شامل ۶۵ کرسی، که پادشاه برای دوره‌های چهارساله منصوب می‌کند.
۲- مجلس نمایندگان یا مجلس نواب: شامل ۱۳۰ کرسی؛ که ۱۱۵ عضو مستقیماً از ۲۳ حوزه انتخابیه برگزیده می‌شوند و ۱۵ کرسی برای زنان است. ۱۲ کرسی از ۱۱۵ کرسی برای مسیحیان، چچن‌ها و نامزدهای چرکس‌ها در نظر گرفته شده است. دوره نمایندگی ۴ سال است.[۶]
آزادی مذهب در اردن
قانون اساسی آزادی عمل افراد به دین و اعتقاد خود را، طبق آداب و رسومی که در پادشاهی رعایت می‌شود، پیش‌بینی می‌کند؛ مگر اینکه این آزادی نظم و اخلاق عمومی را نقض کند. دین رسمی اسلام است. حکومت تغییر دین اسلام برای مسلمانان و تبلیغ مسلمانان به دین دیگر را ممنوع کرده است.
در ژوئن ۲۰۰۶، دولت میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی را در روزنامه رسمی منتشرکرد که طبق ماده ۹۳ قانون اساسی، به میثاق قوت قانونی می‌بخشد. ماده ۱۸ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی آزادی مذهب را پیش‌بینی می‌کند. با وجود این تحول مثبت، برخی محدودیت‌ها ادامه یافت. اعضای گروه‌های مذهبی ناشناخته و نوکیشان محدودیت قانونی و مشکلات بوروکراتیک در احوالات شخصیه دارند و خارج‌شدگان از اسلام در خطر از دست دادن حقوق مدنی هستند.
روابط بین مسلمانان و مسیحیان عموماً خوب است. بااین‌حال، پیروان مذاهب ناشناخته و مسلمانانی که به ادیان دیگر گرویده‌اند، ممکن است با محدودیت اجتماعی روبه‌رو شوند. رهبران برجسته جامعه اقداماتی را برای ترویج آزادی مذهبی انجام داده‌اند.
به‌جز چند استثنا، تمرکز جغرافیایی عمده‌ای از اقلیت‌های مذهبی وجود ندارد. شهرهای حُسن[۷] در شمال و فوهیس[۸] در نزدیکی عمان عمدتاً مسیحی هستند. جمعیت مسیحیان در مدابا و کَرَک[۹] در جنوب عمان، بسیار است. بخش شمالی شهر الازرَق هم جمعیت قابل‌توجهی دروزی دارد، مانند ام الجمال در استان مفرق. همچنین جمعیت دروزی در عمان و زرقا و تعداد کمتری در اربید و عقبه وجود دارد. تعدادی شیعه غیربومی در دره اردن و جنوب زندگی می‌کنند. دروزی‌ها به‌عنوان «مسلمان» ثبت شده‌اند و ازآنجاکه دادگاه خود را در الازرق دارند، می‌توانند امور مربوط به احوال شخصیه خود را مدیریت کنند. مبلغان خارجی نیز در کشور فعالیت می‌کنند.[۱۰]
نظام حقوقی، دین و سیاست
قانون اساسی آزادی انجام مناسک دینی و اعتقادی را مجاز می‌داند، مگر اینکه نظم و اخلاق عمومی را نقض کند. طبق قانون اساسی، دین رسمی، اسلام است و پادشاه باید مسلمان باشد. خروج از اسلام و تبلیغ مسلمانان به دینی دیگر ممنوع است.
قانون اساسی در اصول ۱۰۳ تا ۱۰۶ مقرر می‌دارد که امور مربوط به احوال شخصیۀ مسلمانان در صلاحیت انحصاری دادگاه‌های شرعی است. احوال شخصیه شامل دین، تولد، ازدواج، طلاق، حضانت فرزند و ارث است. قانون احوال شخصیه از آرای فقه اسلامی (حنفی) پیروی می‌کند و در مسائلی اعمال می‌شود که در قانون احوال مدنی به آن پرداخته نشده است. احوال شخصیه غیرمسلمانانی که دین آن‌ها به‌رسمیت شناخته شده، طبق ماده ۱۰۸ در صلاحیت دادگاه‌های جوامع دینی است.
محدودیتی برای ازدواج مدنی یا طلاق وجود ندارد. برخی مسیحیان نمی‌توانند طبق نظام حقوقی خود طلاق بگیرند زیرا مشمول نظامات دادگاه مذهبی فرقه خود هستند که طلاق را مجاز نمی‌داند. چنین افرادی گاهی برای طلاق قانونی به فرقه مسیحی دیگر یا اسلام روی می‌آورند.
رئیس بخشی که امور دادگاه‌های شریعت را مدیریت می‌کند (منصبی در سطح کابینه) قضات شرعی را منصوب می‌کند، در حالی که هر جامعه مذهبی غیرمسلمان به‌رسمیت شناخته‌شده، ساختار و اعضای دادگاه خود را انتخاب می‌کند. همه نامزدهای قضایی را نخست‌وزیر تأیید می‌کند و با فرمان سلطنتی نصب می‌شوند. فرقه‌های پروتستانی که به‌عنوان «جوامع» ثبت شده‌اند، تحت صلاحیت یکی از دادگاه‌های رسمی کلیسای پروتستان قرار دارند. هیچ دادگاهی برای ملحدان یا پیروان گروه‌های ناشناخته، مانند بهائیت تعیین نشده است. چنین افرادی باید یکی از دادگاه‌های شناخته‌شده برای رسیدگی به پرونده احوال شخصیه را انتخاب کنند.
شریعت در همه امور مربوط به قوانین خانواده، مربوط به مسلمانان یا فرزندانِ پدر مسلمان، جاری است و همه شهروندان، درمورد ارث مشمول مقررات قانونی اسلام هستند. طبق قانون کلیه فرزندان خردسال شهروندان ذکوری که مسلمان می‌شوند، مسلمان محسوب می‌شوند. فرزندان بالغ یک مرد مسیحی که به اسلام گرویده، درصورتی‌که آن‌ها به اسلام نگروند، از پدر خود ارث نمی‌برند (البته پدر می‌تواند در زمان حیات خود هر میزان بخواهد به فرزندان غیرمسلمان خود بدهد). مقامات گرایش مسلمان به مسیحیت را قانونی نمی‌دانند و با چنین کسی در مسائل خانواده و حقوق مالکیت به‌عنوان یک مسلمان رفتار می‌شود.
درحالی‌که مسیحیت یک دین به‌رسمیت شناخته‌شده است، کلیساها باید از طریق روال اداری به ثبت برسند تا اجازه انجام فعالیت، ازجمله انجام عقد ازدواج، دریافت کنند. کلیساها و سایر مؤسسات مذهبی می‌توانند با درخواست از نخست‌وزیری تقاضای رسمیت کنند. نخست‌وزیر به‌طور غیررسمی با یک شورای مذهبی متشکل از روحانیون مسیحی، دربارۀ همه مسائل مربوط به جامعه مسیحی، ازجمله ثبت کلیسای جدید، مشورت می‌کند. دولت هنگام بررسی رسمیت کلیساهای مسیحی به معیارهای زیر توجه می‌کند:
– عقاید آن‌ها نباید با ماهیت قانون اساسی، اخلاق حسنه، آداب و رسوم و یا عرف در تضاد باشد.
– باید توسط شورای کلیساهای خاورمیانه به‌رسمیت شناخته شود. دین آنان نباید با دین ملی مخالفت کند.
– گروه باید شامل تعدادی از شهروندان باشد.
تشکیل گروهی که به نظر دولت، در اعمالشان، قانون و ماهیت جامعه را نقض می‌کند یا ثبات نظم عمومی را تهدید می‌کند، ممنوع است. بااین‌حال، هیچ گزارشی از گروه‌های مذهبی ممنوعه وجود ندارد. دولت در امور عبادت عمومی اقلیت مسیحی کشور دخالت نمی‌کند.[۱۱]
مؤسسات مذهبی غیرمسلمانِ به‌رسمیت شناخته‌شده یارانه دریافت نمی‌کنند. آن‌ها از نظر مالی و اداری مستقل از دولت بوده و از پرداخت مالیات معاف هستند. هریک از گروه‌های انجیلی آزاد، کلیسای ناصری، مجمع خدا و اتحاد مسیحیان و تبلیغ، در وزارت کشور به‌عنوان “جامعه” ثبت شده‌اند، نه به‌عنوان کلیسا.
مدارس دولتی به همه دانش‌آموزان مسلمان آموزش‌های دینی را ارائه می‌دهند. دانش‌آموزان مسیحی ملزم به شرکت در این کلاس‌ها نیستند. قانون اساسی مقرر می‌دارد که جماعت‌ها حق دارند مدارسی را برای آموزش جوامع خود تأسیس کنند، مشروط بر اینکه از مقررات عمومی قانون پیروی کنند و در امور مربوط به برنامه‌های درسی و جهت‌گیری‌شان تحت کنترل دولت باشند.
در ژوئن ۲۰۰۶، دولت میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی را در روزنامه رسمی منتشرکرد. طبق اصل ۹۳٫۲ قانون اساسی، معاهداتی که در روزنامه رسمی منتشر می‌شود، به‌صورت قانون در می‌آید. ماده ۱۸ میثاق بیان می‌دارد هرکس «حق آزادی فکر، وجدان و مذهب» را دارد، ازجمله آزادی داشتن یا پذیرش دین یا عقیده دلخواه و آزادی «ابراز دین یا اعتقاد خود در عبادت، نیایش و یادگیری». به‌علاوه، میثاق تصریح می‌کند که هیچ‌کس نباید مورد اجباری قرار گیرد که آزادی او را برای داشتن یا پذیرش دین یا عقیده دلخواهش مختل کند. این کشور میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی را بدون قیدوشرط در سال ۱۹۷۶ تصویب کرد. البته ماده ۲، بخش ۲ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی بیان می‌دارد که این میثاق خودبه‌خود اجرا نمی‌شود و اجرای میثاق نیازمند و منوط به تصویب قوانین اجرایی است. تا پایان دورۀ گزارش، چنین قانونی پیشنهاد نشده بود. بااین‌وجود، یکی از مقامات ارشد وزارت خارجه اردن اظهار داشته که انتشار این میثاق در روزنامه رسمی بیانگر آن است که دولت میثاق را در کنار قوانین داخلی، ازجمله قانون اساسی و شریعت، منبع قانون می‌داند. اصول ۱۰۳ تا ۱۰۶ قانون اساسی همچنان مقرر می‌دارد که مسائل مربوط به احوال شخصیۀ مسلمانان، ازجمله مذهب، در صلاحیت انحصاری دادگاه‌های شرعی است که طبق شریعت (حنفی) اعمال قانون می‌کنند.
مؤسسه سلطنتی مطالعات بین‌الادیان تحت حمایت دولت، چندین کنفرانس و سمینار برای فراهم کردن مکانی در جهان عرب برای مطالعه بین‌رشته‌ای و بحث عقلانی دربارۀ دین و مسائل دینی، با اشاره خاص به مسیحیت، ترتیب داد که شامل کنفرانس بین‌المللی در ژانویه ۲۰۰۷ برای بحث دربارۀ رویکرد مشترک اصلاح در سنت‌های مختلف مذهبی، سمیناری در فوریه ۲۰۰۷ که به نقش سنت‌های دینی در زمینه مدرنیزاسیون اجتماعی و سیاسی پرداخت و کنفرانس آوریل ۲۰۰۷ با عنوان “حقوق بشر همگانی: پیش‌شرط گفت‌وگوی فرهنگ‌ها” بود.
عید قربان، عید فطر، میلاد پیامبر اسلام، سال نوی اسلامی، کریسمس و سال نو میلادی به‌عنوان تعطیلات ملی جشن گرفته می‌شود. مسیحیان می‌توانند برای سایر تعطیلات مسیحی که شورای اسقفی محلی تأیید کرده باشد، مانند عید پاک و یکشنبه نخل، درخواست مرخصی کنند.[۱۲]
محدودیت آزادی مذهبی
هیچ گزارشی مبنی بر ممنوعیت انجام اموردینی وجود ندارد. دولت همه گروه‌های مذهبی را به‌رسمیت نمی‌شناسد. برخی از گروه‌های مذهبی، که اجازه تشکیل جلسه و اعمال عبادی دینی خود را دارند، احیاناً ادعای تبعیض اجتماعی دارند. علاوه‌براین، همه فرقه‌های مسیحی درخواست رسمیت نکرده و یا به‌رسمیت شناخته نشده‌اند.
دولت آیین دروزی و بهائیت را به‌رسمیت نمی‌شناسد، اما برنامه آیینی آن‌ها را ممنوع نمی‌کند. دروزی‌ها نه با تبعیض رسمی روبه‌رو هستند و نه از تبعیض اجتماعی شکایت دارند. دولت معبد دروزی‌ها در ازرق را به‌رسمیت نمی‌شناسد و چهار تالار اجتماعی متعلق به دروزی‌ها به‌عنوان «جامعه» ثبت شده است. بهائیان مدعی تبعیض رسمی و اجتماعی هستند. جامعه بهائی دادگاه مخصوص به خود برای رسیدگی به امور مربوط به احوال شخصیه، مانند ارث و سایر مسائل مربوط به خانواده ندارد. چنین مواردی در محاکم شرعی قابل رسیدگی است. بهائیان در اخذ مجوز اقامت برای همسران غیراردنی خود با مشکل روبه‌رو هستند، زیرا دولت گواهی ازدواج بهائیان را به‌رسمیت نمی‌شناسد (البته ثبت ازدواج مدنی و درخواست اقامت برای همسر غیراردنی منع قانونی ندارد!). دولت به بهائیان اجازه تأسیس و ثبت مدرسه یا عبادتگاه را نمی‌دهد. قبرستان بهائیان در عدسیه به نام وزارت اوقاف و امور اسلامی ثبت شده است.
دولت گروه‌های شاهدان یهوه یا کلیسای مسیح را به‌رسمیت نمی‌شناسد، اما آن‌ها مجاز به انجام مراسم مذهبی خود هستند. دولت یهودیت را به‌عنوان یک دین به‌رسمیت می‌شناسد و محدودیتی برای یهودیان اعمال نمی‌کند. آن‌ها اجازه دارند دارایی و تجارت در کشور داشته باشند.
ازآنجاکه احکام شریعت بر وضعیت شخصی مسلمانان حاکم است، ارتداد از اسلام و تبلیغ مسلمانان به دین دیگر، توسط مبلغان ادیان و آیین‌های دیگر مجاز نیست. مسلمانی که به دین دیگری بگرود ممکن است از حقوق مدنی و مالکیت محروم شود. دولت ارتداد را نه تشویق و نه ممنوع می‌کند. دولت صلاحیت قضایی جامعه مذهبی جدید، در امور مربوط به وضعیت شخصی فرد مرتد را به‌رسمیت نمی‌شناسد. آن‌ها همچنان مسلمان محسوب می‌شوند. دولت اجازه تبدیل به اسلام را می‌دهد. تازه‌واردین به اسلام هم تحت صلاحیت احکام اسلامی قرار می‌گیرند. از نظر تئوری، مجازات مرتدین اعدام است؛ بااین‌حال، دولت هرگز چنین مجازاتی را اعمال نکرده است. سیاست دولت آن است که گروه‌های تبلیغی خارجی را از تلاش برای تغییر دین اتباع خود منع کند.[۱۳]
حوزه علمیه کلامی انجیلی اردن (جت)، یک مدرسه آموزش مسیحی برای کشیش‌ها و مبلغان، در اردن ثبت شده و به‌عنوان یک مرکز فرهنگی فعالیت می‌کند. جت زمینی برای ساخت تسهیلات جدید خریده و مجوز ساخت دریافت کرده است. جت مجاز به ایجاد دانشکده و نهاد مدیریتی است، اما دولت اعتباربخشی به آن را به‌عنوان یک مؤسسه دانشگاهی رد می‌کند، زیرا جت مورد تأیید دولت اردن نیست و دانشجویان آن واجد شرایط ویزای دانشجویی نیستند اما ممکن است با ویزای توریستی با مدت محدود وارد کشور شوند. برنامه جت به چهار سال مطالعه نیاز دارد و درنتیجه بسیاری از دانشجویان ویزاهای خود را بیش‌ازحد قرار می‌دهند. پس ازعزیمت از کشور، آن‌ها و هریک از اعضای خانواده که ممکن است آن‌ها را همراهی کرده باشند، موظفند برای هر روز که بدون ویزا می‌گذرانند، دو دلار بپردازند (مانند سایر بازدیدکنندگان خارجی). دولت اجازه پذیرش دانشجویان مسلمان را به جت نمی‌دهد.
طبق گفته جت، در طول دوره گزارش، دولت وضعیت غیرانتفاعی جت را ابطال و این سازمان را ملزم به پرداخت ۱۶ درصد مالیات در کلیه کالاهای خریداری‌شده کرد. در سال ۲۰۰۶، دفتر گمرک حمل‌ونقل تقریباً ۱۰۰ کتاب سفارش‌داده‌شدۀ جت را توقیف کرد ولی با مداخله وزارت امور خارجه کتاب‌ها را به مؤسسه جت تحویل داد.[۱۴]
وزارت امور مذهبی و اوقاف نهادهای اسلامی و ساخت مساجد را مدیریت می‌کند. همچنین امام جماعت‌ها را منصوب و حقوق کارمندان مسجد را تأمین می‌کند، مراکز آموزش روحانیون اسلامی را مدیریت می‌کند و بابت فعالیت‌های خاص مساجد، یارانه می‌دهد. دولت بر موعظه در مساجد نظارت می‌کند. واعظان باید از گفتاری که ناآرامی‌های اجتماعی یا سیاسی را تحریک کند، خودداری کنند.
سوءاستفاده و تبعیض اجتماعی
بر اساس نظرسنجی سال ۲۰۱۰ به‌وسیلۀ پروژه نگرش جهانی پیو، ۸۶ درصد از اردنی‌های شرکت‌کننده در نظرسنجی از مجازات اعدام برای کسانی که دین اسلام را ترک می‌کنند حمایت کردند. والدین معمولاً جوانان را از تعقیب روابط عاشقانه بین ادیان منصرف می‌کنند، زیرا ممکن است منجر به تغییر دین شود. چنین روابطی ممکن است منجر به طرد و گاهی به خشونت علیه زوجین یا خصومت بین اعضای خانواده زوجین شود. هنگامی‌که چنین شرایطی پیش می‌آید، خانواده‌ها ممکن است برای حل‌وفصل به مقامات دولتی محلی مراجعه کنند. در گذشته، گزارش‌هایی وجود داشت که در برخی از موارد مقامات دولتی محلی، زنان مسیحی درگیر در روابط با مردان مسلمان را تشویق می‌کردند تا به اسلام روی آورند تا درگیری‌های احتمالی خانوادگی یا قبیله‌ای را خنثی و صلح را حفظ کنند. بااین‌حال، در طول دوره تحت پوشش این گزارش، هیچ موردی گزارش نشده است. در طول دوره گزارش، روزنامه‌های محلی گهگاه مقالاتی در انتقاد از فعالیت غیرقانونی سازمان‌های تبلیغی مسیحی منتشر می‌کردند.[۱۵]
بهائیان در اردن
محفل ملی بهائیان اردن در اواسط دهه ۱۹۷۰ میلادی تأسیس شده است، لذا از محافل متأخر و جدید است. قبل از تشکیل محفل مستقل بهائیان اردن در دوره نقشه پنج‌ساله ۱۹۷۹-۱۹۷۴، محفل شرق ادنی، به مرکزیت لبنان، سرپرستی و مدیریت اندک بهائیان ساکن در منطقه لبنان، سوریه و اردن را برعهده داشت. عمده بهائیان اردن ساکن روستای عدسیه هستند. البته بر طبق برنامه‌های مهاجرتی و تبلیغی جامعه بین‌المللی بهائی، به‌منظور ازدیاد تعداد محافل محلی بهائی، خانواده‌های بهائی در سطح هر کشور پراکنده شده و جمعیت‌هایی با حداقل ۹ فرد بزرگسال در هر شهر ساکن می‌شوند.
هسته اولیه بهائیان اردن را کشاورزان بهائی روستاهای مریم‌آباد و مهدی‌آباد یزد تشکیل می‌دهند[۱۶] که عبدالبهاء در دوره ریاستش بر جامعه بهائی (۱۹۲۱-۱۸۹۲)، آن‌ها را به حیفا فرا خواند و از آن‌ها خواست تا در آن منطقه، طبق روش مرسوم ارباب و رعیتی ایران، در زمین‌های عدسیه برای او کشاورزی کنند. این منطقه روستایی، که در دوره امپراتوری عثمانی، جزئی از منطقه شامات بود؛ پس از فروپاشی عثمانی در جنگ جهانی اول، در محدوده کشور کنونی اردن هاشمی قرار گرفت.
در اواسط دوره زعامت شوقی‌افندی بر بهائیان (۱۹۵۷-۱۹۲۱)، پس از تأسیس کشوراسرائیل در فلسطین (و تعهد رهبری بهائیان به بیرون بردن بهائیان از آن مناطق که چند نسل در آن منطقه زادوولد و زندگی کرده بودند،) ولیّ امرالله، به بهانه نافرمانی آن بهائیان (ازجمله تماس و مراوده آن‌ها با خانواده بهاءالله، که شوقی‌افندی آنان را ناقضین نامیده بود) عده‌ای از آنان را، که از نسل سوم و چهارم بهائیان اولیه بودند، تنبیه کرد و آن‌ها را با خانواده به ایران تبعید کرد و دستور داد که در یزد ساکن شوند و اجازه خروج از شهر یزد هم به آن‌ها نداد![۱۷] ظاهراً این بهائیان تبعیدی، پس از تأسیس بیت‌العدل در سال ۱۹۶۳ و ملاحظه کمبود نیروی انسانی برای انجام نقشه‌های مهاجرتی ـ تبلیغی بهائی، مورد عفو قرار گرفتند و اجازه خروج از یزد دریافت کرده و عده‌ای از آن‌ها به کشورهای دیگر مهاجرت کردند![۱۸]
تعداد بهائیان در اردن، در اواسط دهه ۱۹۷۰، بنا بر آمار رسمی سالیانه ارائه‌شده به‌وسیلۀ محفل ملی بهائیان به تشکیلات اداری بهائی، حدود ۱۳۰ تن بود، که با توجه به ضریب رشد جمعیت ناچیز در اردن،[۱۹] به نظر نمی‌رسد درحال‌حاضر تعداد افراد تسجیل‌شدۀ بهائی بیش از ۲۰۰ نفر باشد. بنا بر گزارش ماه ژوئن ۱۹۷۴ ـ گزارش میانۀ سالِ محفل به بیت‌العدل، اردن دارای ۷ محفل محلی،[۲۰] ۸ جمعیت[۲۱] و یک نقطه،[۲۲] جمعاً ۱۳۱ بهائی، اعم از بزرگ و کوچک و زن و مرد بوده است.
این موضوع، یعنی نشان دادن آمار جمعیت، آن‌چنان برای تشکیلات بهائیان اردن حائز اهمیت بوده است که اگر فرضاً سه مبلغ بهائی از ایران به اردن می‌رفت، بلافاصله تصویب می‌کردند که نام آن‌ها جزء آمار جمعیتی بهائیان شهر محل سکونت مبلغان ثبت و ضبط شود. همچنین در سال ۷۷-۱۹۷۶ که دکتر خوان کول، به‌عنوان استاد مدعو، برای تدریس در دانشگاه صویلح (در استان عَمان)، وارد آن شهر شد، محفل ملی، در پاسخ به درخواست محفل محلی، موافقت خود را با اضافه کردن نام ایشان به آمار بهائیان عمان اعلام کرد.
عدم شناسایی رسمی بهائیان در اردن
دولت اردن جامعه بهائیان را به‌عنوان اقلیت دینی به‌رسمیت نمی‌شناسد. جامعه الازهر، دادگاه مدنی مصر و دارالافتای عربستان، که آرای دینی و فقهی آن‌ها برای کشورهای عربی مقبولیت دارد، باطل بودن عقاید بهائی و غیرمسلمان بودن بهائیان را اعلام کرده‌اند.[۲۳] همچنین، به صدور حکم تکفیر عباس‌افندی، رهبر وقت بهائیان، به‌وسیلۀ شیخ سلیم البشری، رئیس هیئت علمای الازهر و حکم انحلال محافل محلی و ملی بهائیان در مصر، به‌وسیلۀ دولت وقت مصر (سال ۱۹۶۰) و عدم جواز ازدواج افراد مسلمان با افراد بهائی، اشاره شده است. مجمع فقهی علمای اردن نیز در سال ۱۹۹۶ طی فتوایی اعلام کرد که بهائیت دین نیست.[۲۴] در دهه‌های گذشته نیز چندین بار مسؤولان بهائی اردنی با مقامات کشوری ملاقات و درخواست اخذ رسمیت و درج بهائیت به‌عنوان دین در پاسپورت و شناسنامه خود را داشتند. مقامات هم به آن‌ها توضیح دادند که اولاً، در پاسپورت عقیده و دین افراد ذکر نمی‌شود. ثانیاً، فعلاً در شناسنامه بهائیان، جلوی دین، خالی بماند؛ این برای خود بهائیان بهتراست. زیرا درج بهائیت در شناسنامه باعث مشکلات برای شما و فرزندانتان خواهد شد!
در سوابق دولتی اردن، بهائیان جزئی از جامعه مسلمان قلمداد می‌شوند. ازدواج و طلاق و تولد و فوت آن‌ها طبق مقررات و مناسک بهائی پذیرفته نیست و بهائیان باید مراسم فوق را طبق ضوابط مدنی یا اسلامی به‌جا آورند.[۲۵] بنا بر قوانین مدنی اردن، جامعه بهائی مجاز به تأسیس مدرسه آموزشی یا مشرق الاذکار نیست. دو آرامستان بهائی در آنجا، به‌صورت گورستان خانوادگی اداره می‌شود. آرامستان سومی هم که اخیراً بهائیان درخواست کرده‌اند، به نام و تحت نظارت وزارت اوقاف و اموردینی اردن ثبت شده است.
از خصوصیات دیگر جامعه بهائی اردن آن است که طی سال‌های نسبتاً زیاد، به‌صورت یک جمع خانوادگی عمدتاً ایرانی اداره می‌شود. مثلاً برای دوره‌ای بیش از ۱۰ سال، جنابان عرفان روحی، علی روحی و عبدالله روحی، منیب اردکانی، یوسف مهرگانی، حبیب احسان و مصطفی صبری ۷ عضو ثابت محفل بودند! هم‌زمان، جناب فاضل اردکانی نیز عضو هیأت معاونت در کشور اردن بوده است. همسر و فرزندان این افراد نیز، تقریباً به‌طورثابت، عضو لجنات (کمیته‌های) خانم‌ها، ترجمه، تبلیغ و نشر نفحات و جوانان بودند!
ارتباط جامعه بهائی و اسرائیل
با عنایت به رفتار متعارض بهائیان در کشورهای عربی ـ اسلامی و ایجاد تأسیسات و تشکیلات قابل‌توجه آن‌ها در فلسطین اشغالی و کشور متخاصم اسرائیل، همواره در این کشورها با بدبینی به بهائیان نگریسته می‌شود. ازجمله، در سال ۱۹۷۵ وزارت کشور اردن در مکاتبه با نهادها و سازمان‌های دولتی آن کشور، بهائیت را “جمعیتی صهیونی” اعلام کرده که “اماکن آن‌ها باید تعطیل شود و هیچ نوع همکاری با آن‌ها صورت نگیرد.” ضمناً از نهادهای ذیربط خواسته شده تا سایر کشورهای عربی را نسبت به اهداف و عملکرد بهائیان هشیار سازند.
تشکیلات بهائیِ ناظر بر فعالیت تبلیغی در کشورهای عربی، معمولاً جلسات و میتینگ‌های خود را به‌صورت محرمانه، در کشورهای غیرعربی (مثل تایلند و مالزی) برگزار می‌کنند تا حساسیت کمتری برانگیزند. درعین‌حال، بررسی گزارش‌های خبری و محتوایی منتشره درباره بهائیان کشور اردن، حکایت از آن دارد که هسته اصلی بهائیان در اردن، متشکل از افراد ایرانی‌الاصل است؛ لذا اندیشه و جامعه بهائی در آن کشور، اندیشه و جامعه‌ای بومی و خودی تلقی نمی‌شود. ازاین‌رو، آن‌ها تاکنون توسعه، رشد و موفقیتی در فعالیت تبلیغی خود نداشته‌اند. برای مثال، در اجلاس شش ماه یک‌بار مؤسسه بهائی مشاورین قاره‌ای فعال در کشورهای عربی، در چارچوب برنامه تبلیغی بیست‌ساله ۲۰۲۱-۲۰۰۱، که در ژانویه ۲۰۱۹ در بانکوک مرکز تایلند برگزار شد؛ برنامه‌های زیر به‌عنوان تکالیف بهائیان اردن در نظرگرفته شد:
۱- اجرای یک برنامه آموزشی ـ توجیهی (معمولاً یک‌هفته‌ای) مؤسسه رفاه جهانی[۲۶] در سه‌ماهۀ اول سال در اردن.
۲- ترجمه کتاب‌های روحی به زبان عربی، برای آموزش به جوانان بهائی و مبتدی در کشورهای عربی.
۳- بیشترین توجه فعالان بهائی در هر کشور عربی باید این باشد که تعدادی مبتدی پیدا کنند و کلاس روحی را با آن‌ها شروع کنند!
۴- تشویق جوانان بهائی برای شرکت در طرح بازآموزی تیوترها (مدرس‌های کلاس روحی).
۵- تشویق بهائیان به انجام کار تبلیغی خانه‌به‌خانه.
۶- دو سه تن از جوانان بهائی اردنی برای شرکت در دوره آموزشی ۶۰ روزه در مدرسه بهائی پنج گنی هند دعوت شوند.
۷- تهیه و چاپ یک کتاب دعا به زبان عربی در اردن، شبیه کتاب‌های دعایی که در امریکا چاپ می‌کنیم!
۸- چاپ “کلمات مکنونه” (بخش عربی و ترجمۀ عربی بخش فارسی آن).
۹- چاپ بخشی از “منتخب آثار بهاءالله” در اردن.
۱۰- ترجمه مجله امریکایی “بهائیان”[۲۷] به زبان عربی، با انطباق مطالب آن با فرهنگ کشورهای عربی ـ اسلامی در اردن!
اهداف فوق گویای آن است که جامعه بهائی اردن، پس از گذشت صد سال، هنوز در مرحله نوپایی و ابتدایی است و با توجه به غیرقانونی بودن تبلیغ و ممنوعیت تلاش برای بهائی کردن مسلمانان و ایجاد التهابات اجتماعی، اقدام زیادی برای تبلیغ و افزایش اعضاء و طرفداران نمی‌تواند صورت گیرد. در همین راستا، بیت‌العدل از بهائیان اردن مؤکداً خواسته تا با روحانیون و مبلغان اسلامی بحث و مناظره نکنند و اگر به‌ناچار قرار شد در مناظره‌ای با آن‌ها شرکت کنند، حول مطالب مشترکه، مثل ایمان به خدا و اخلاقیات باشد و رعایت حکمت بشود و درباره خاتمیت و باور به نسخ احکام اسلامی پرهیز شود.
ازجمله برنامه‌های تعیین‌شده از سوی بیت‌العدل برای بهائیان اردنی، ایجاد چند موقوفه بهائی در سطح محلی و ملی، ثبت بهائی سنتر ملی در عَمان و چاپ کتب بهائی در اردن است. باتوجه‌به غیرقانونی بودن آیین بهائی، اسناد املاک موقوفه و بهائی سنتر، همچنان به نام افراد مورداعتماد محفل ملی است. چاپ کتب بهائی نیز به‌صورت قانونی و رسمی مجاز نیست؛ لذا بهائیان اردنی، علاوه بر پرداخت تبرعات قاره‌ای و بین‌المللی، در سال‌های گذشته مبالغی برای چاپ و توزیع کتب بهائی در کشورهای پاکستان، هند و افغانستان و نیز تأمین بخشی از هزینه نگهداری بیت بهاءالله در ادرنه پرداخت کرده‌اند؛ گرچه همواره تقاضا کرده‌اند این پرداخت‌ها مکتوم بماند!
یکی دیگر از تأکیدات بیت‌العدل به بهائیان اردن، تشویق به سفر تبلیغی داخلی و خارجی، به‌ویژه به کشورهای افریقایی و هند بوده، زیرا جمعیت مسلمان زیادی دارند و درصورت عدم امکان سفر تبلیغی، هزینه سفر تبلیغی و مهاجرتی افراد دیگر را به کشورهای اسلامی تقبل نمایند که محفل ملی بهائیان تأمین مالی بخشی از هزینه تبلیغ در غرب آسیا و هند را پذیرفته است![۲۸]
کلاس آموزشی مؤسسه مطالعات رفاه جهانی برای دانشجویان بهائی
عکس تزیینی پایان دوره آموزشی مطالعات رفاه جهانی
بهائیان اردن و حقوق مدنی
گرچه اردن بهائیت را به‌عنوان یک دین به‌رسمیت نمی‌شناسد، ولی این امر مشکلی برای بهائیان در زمینه ازدواج، طلاق، تولد، فوت، ارث و حقوق مدنی به وجود نمی‌آورد. کلیه امور مذکور بر طبق قوانین مدنی جاری در اردن، متخذ از قوانین فرانسه، برای بهائیان اجرایی و فراهم است.
در شمال عَمان، نیاز روحانی و همسرش، خانم وسام المسجون، اعضای محفل ملی بهائیان اردن، مانند سایر بهائیان اردن در خانه نماز می‌خوانند. آن‌ها معبد یا مکان مذهبی ندارند زیرا اردن بهائیت را به‌عنوان یک دین به‌رسمیت نمی‌شناسد.[۲۹]
بهائیان در اواخر قرن نوزدهم وارد اردن شدند. چند خانواده که اکثراً کارگران کشاورزی یزدی بودند در منطقه عدسیه در دره اردن ساکن شدند. طبق گفته جناب روحانی، عضو محفل ملی، تعداد آن‌ها درحال‌حاضر در پادشاهی اردن کمتر از ۱۰۰۰ نفر است.[۳۰] بهائیان بهاءالله و پیام او مبنی بر وحدت نوع بشر را به‌رسمیت می‌شناسند. بهائیان نماز یومیه را به‌سوی قبر بهاء، در شهر عکا در اسرائیل امروزی، می‌خوانند، جایی که بهاء در سال ۱۸۹۲ در آنجا دفن شد. جناب روحانی تصریح کرد: نمازیومیه به‌صورت فردی اقامه می‌شود، زیرا رابطه شخص و خالق او، رابطه‌ای فردی است. بهائیان فقط بر مزار میت نماز جمعی می‌خوانند. “ما همچنین روزه می‌گیریم، که ۱۹ روز، در طول سالِ ۱۹ ماهه است.”
جلسه دعای بهائی
جامعه بهائی اردن، از اینکه از حقوق مدنی کامل برخوردار نیست، ابراز تأسف می‌کند، زیرا مقامات از به‌رسمیت شناختن رسمی آیین آن‌ها خودداری می‌کنند. اردن تنها اسلام، مسیحیت و یهودیت را به‌رسمیت می‌شناسد. درنتیجه، بهائیان در موضوع ارث، تأسیس عبادتگاه و دریافت آموزش دینی از طریق مدارس با مشکل مواجه‌اند. ازآنجاکه دادگاه بهائی وجود ندارد، بهائیان برای رسیدگی به مسائل ارث به دادگاه‌های اسلامی فرستاده می‌شوند، اما احکام ارث در آیین بهائی با اسلام متفاوت است. برای مثال، در آیین بهائی، وصیت متوفی تعیین می‌کند که چه کسی چه چیزی نصیبش می‌شود. با همه این‌ها، بهائیان سعی می‌کنند مسائل ارث را بین خود حل‌وفصل کنند یا به دادگاه مدنی مراجعه کنند.[۳۱]
“خانم المسجون گفت که وقتی اردن سه سال پیش کارت‌های شناسایی هوشمند را پذیرفت، برای بهائیان تسکین بزرگی بود، زیرا جایی برای تعیین دین وجود نداشت. قبل از سال ۲۰۱۶، جایی برای دین در شناسنامه‌ها وجود داشت، اما بهائیان نمی‌توانستند مذهب خود را ثبت کنند. آن قسمت از کارت یا خالی بود یا یک نقطه سیاه روی آن بود. المسجون به المانیتور گفت که در سال ۲۰۱۷، فرماندار عمان، سعد الشهاب، برگزاری مراسم بهائیان را در جشن دویستمین سالگرد تولد بهاءالله ممنوع اعلام کرد.
المسجون گفت: در آن زمان فرماندار مدعی شد که این اقدام به‌منظور محافظت از بهائیان در برابر خشم عمومی بوده است. “ما با غیربهائیان همزیستی داریم. ما آن‌ها را به جشن‌های خود به خانه دعوت می‌کنیم و هیچ مشکلی نداریم. ما دوستانی از همه ادیان داریم.”
مسجون به المانیتور گفت که هرگز نیازی به پنهان کردن اینکه بهائی است و عضو اقلیت بسیارکوچکی در کشوری که ۹۷ درصد آن مسلمان هستند، احساس نکرده است. “من سعی می‌کنم توضیح دهم که بهائیت چیست و نقش ما در خدمت به جامعه چیست.”
طحانی روحی، عضو محفل ملی و سخن‌گوی جامعه بهائی در اردن، سخنان المسجون را درمورد مدارا و هماهنگی، که پایه‌های آیین است، تکرار کرد.
روحی به المانیتور گفت: «بهائیان عبادت و مناسک خود را آزادانه انجام می‌دهند، اما همزیستی که ما می‌خواهیم به تساهل مذهبی محدود نمی‌شود. ما می‌خواهیم ببینیم که همه اعضای جامعه اردن در یک موزاییک متنوع اما متحد گرد هم می‌آیند. مدارا یک مسؤولیت مشترک جامعه است. مدارا، پذیرش و اعتدال نباید صرفاً شعار باشد، بلکه اهداف بلندمدت جامعه است. این همان چیزی است که برخی از بهائیان به دنبال ایجاد آن هستند. ما می‌خواهیم فرهنگ گفت‌وگو را تقویت کنیم که منجر به درک و احترام متقابل شود تا شهروندی مشترک و ارزش‌های انسانی ما را به هم نزدیک کند.
تقرید الدوغمی، وکیل دادگستری و نویسنده بهائی کتاب به‌سوی شهروندی کامل در اردن تأکید دارد که علی‌رغم تمایل به هماهنگی با جامعه بیرونی، بهائیان برای به دست آوردن حقوق کامل در اردن با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. او به المانیتور گفت که اصل ۶ قانون اساسی اردن بیان می‌کند اردنی‌ها در برابرقانون برابرند و هیچ تبعیضی در حقوق و وظایفشان بر اساس نژاد، زبان یا مذهب وجود ندارد. بااین‌حال، بهائیان در اجرای این ماده با مشکلاتی روبه‌رو هستند. اصل ۱۴ مقرر می‌دارد “دولت باید از اجرای آزادانه همه اشکال عبادت و مناسک دینی محافظت کند، اما این ماده فقط محدود به ادیان شناخته‌شده در پادشاهی اردن است.”
الدوغمی گفت نه‌تنها قانون اساسی، بلکه توافق نامه‌های بین‌المللی که اردن امضا کرده است، عمان را موظف می‌کند که آزادی عقیده و انجام مراسم مذهبی را برای همه اتباع و ساکنان خود فراهم کند. او به‌ویژه به میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، اعلامیه جهانی حقوق بشر و کنوانسیون بین‌المللی رفع همه اشکال تبعیض اشاره کرد.
کامل ابوجابر، مدیر مؤسسه سلطنتی مطالعات بین ادیان و وزیر امور خارجه سابق، به المانیتور گفت: قانونی که بهائیت را به‌عنوان یک آیین به‌رسمیت بشناسد، به‌سختی ممکن است در مجلس تصویب شود.
او گفت: مشکل این است که حتی اگر دولت اردن بهائیت را به‌رسمیت بشناسد، هر پیش‌نویس قانون یا اصلاحیه‌ای در این زمینه در مجلس رد می‌شود. “در دهه ۱۹۹۰، زمانی که من وزیر امور خارجه بودم، گروهی از بهائیان با من ملاقات کردند و درخواست کردند که به‌رسمیت شناخته شوند. من پیام را به نخست وزیر رساندم، اما دولت نگران واکنش مجلس و واکنش جامعه اردن بود.”[۳۲]
نیاز روحانی (عضو محفل ملی اردن) و همسرش خانم وسام المسجون، حقوقدان
تمایل جامعه بهائی اردن به شهرت‌آفرینیِ جنجالی
به مناسبت دویستمین سالگرد تولد علی‌محمد باب، گروه کوچکی از بهائیان اردن، اقدام به برگزاری مراسم جنجالی نمودند. مراسم جشن بهائیان اردن (یکشنبه هفده نوامبر۲۰۱۹)، که خبر آن عامدانه انتشار یافت، موجب اعتراض نمایندۀ مجلس این کشور به دولت شد. صالح العَرموطی نماینده مجلس با اعتراض به دولت، این سؤال را مطرح کرد که چگونه به این افراد اجازه داده شده مراسم برگزارکنند، به‌خصوص که دارالافتاء اردن پیش‌تر فتوا داده که بهائیت دین نیست و پیروان آن، از دین اسلام مرتد شده‌اند؟
“ضروری است دولت توضیح دهد چگونه به حظیره بهائی در جبل عَمان مجوز داده شده است؟ آیا می‌دانید چه افرادی از این فرقه پست‌های دولتی دارند؟ گواهی تولد آنان چطور صادر شده و در قسمت دین آن‌ها چه ذکر شده و سند عقد ازدواج آنان چطور و از طرف چه کسی تنظیم می‌شود؟“[۳۳]
نگرانی این نماینده مجلس از آن است که بنا بر برخی نوشته‌های شوقی‌افندی و تعالیم بهائی، تشکیلات بهائی در هر کشور، باید به دنبال کسب قدرت سیاسی و استقرار حاکمیت بهائی برود.[۳۴]
سؤالات این نماینده مجلس از جناب عمر رزاق، نخست‌وزیر، به شرح زیر ارائه گردید:[۳۵]
۱- آیا جامعه بهائی یکی از فرقه‌های پذیرفته‌شده در اردن است؟
۲- آیا در سال‌های گذشته، به‌ویژه در ۲۰۱۷، هیچ مراسم بهائی لغو شد؟ (اشاره به لغو مراسم دویستمین سال تولد بهاء) چرا امسال به آن‌ها اجازه برگزاری مراسم داده شده است؟
۳- آیا برگزاری مراسم سال ۲۰۱۹ با مجوز بوده؟ چه کسی چنین مجوزی را صادر کرده است؟
۴- آیا دولت از فتوای دارالافتای اردن درباره بهائیت مطلع بوده یا خیر؟
۵- آیا دولت متن بیانیه کمیته برگزارکننده این مراسم را، که در افتتاحیه مراسم دویستمین سال تولد باب ـ این به‌اصطلاح مبشر ظهور بهاء ـ قرائت شده، بررسی کرده است؟
۶- آیا دولت و مؤسسات تابعه آن می‌دانند که باب کیست و از احکام و سوابق تروریستی بابیان اطلاع دارند؟ و اینکه بهائیان، آیین خود را آیین مستقلی می‌دانند؟ و اینکه آن‌ها به خاتمیت دین اسلام اعتقاد ندارند؟ و اینکه پیامبر آن‌ها بهاء است و آن‌ها مسلمان نیستند؟ و اینکه مقر آن‌ها در عکا بوده و مرکز هدایت آن‌ها در حیفا است؟
۷- آیا کسی از اعضای این فرقه در اردن در مشاغل دولتی هست؟ از چه زمانی و در چه شغلی؟
۸- آیا بهائیان دارای شناسنامه اردنی هستند؟ در شناسنامه دین آن‌ها چه ذکرشده؟ عقد ازدواج آن‌ها چگونه منعقد و ثبت و ضبط می‌شود؟ چه کسی مسؤول آن است؟
۹- معنای برگزاری جلسات در جبل عمان، به اسم مرکز بهائی (بهائی سنتر) چیست؟
طحانی روحی، عضو محفل ملی و سخن‌گوی جامعه بهائی اردن، در پاسخ به سؤال رادیو دهب این کشور در برنامۀ الدُوار التاسع، درخصوص آزادی عمل بهائیان در این کشور، از آزادی کامل بهائیان در این کشور سخن می‌گوید: “هیچ فشار یا تنگنایی اصلاً متوجه ما نیست. می‌توانم بگویم که مردم [اردن] متخلق به آداب حسنه هستند….”. ایشان همچنین اضافه کرد که برنامه آن‌ها چندان رسمی نبوده و فقط با حضور ۳۰-۴۰ بهائی انجام شده است![۳۶]
صالح العرموطی نماینده پارلمان اردن در سال ۲۰۱۹
جمع‌بندی
جامعه بهائیان اردن جمعیت کوچکی حدود ۲۰۰ تن است، که خاستگاه آنان بهائیان روستاهای یزد هستند که بیش از یک‌صد سال قبل، با دستور عباس‌افندی، یرای فعالیت زراعی، به آن منطقه مهاجرت کردند. آن‌ها در دوره حیات رهبران بهائی تظاهر به اسلام و مسلمانی داشتند.
با وجود آزادی اندیشه و دین و سایر آزادی‌های فرهنگی و اجتماعی در اردن، به علت صدور فتاوای علمای اسلامی مبنی بر باطل بودن آراء و عقاید بهائی، ممنوعیت تبلیغ و ترویج اندیشه‌های ضداسلامی و منع تبلیغ و تشویق مسلمانان به خروج از اسلام، بهائیان مجاز به تبلیغ آیین خود در اردن نیستند. ساخت و استقرار مرکز رهبری و هدایت جامعه بین‌المللی بهائی در حیفا و عکای اسرائیل و عدم شفافیت ارتباطات و تبادلات بین بیت‌العدل جهانی و بهائیان در کشورهای مختلف، موجب ازدیاد حساسیت امنیتی علیه بهائیان، در کشورهای عربی ـ اسلامی، ازجمله اردن، گردیده است؛ به‌نحوی که محفل ملی بهائیان اردن از مقامات بیت‌العدل جهانی خواسته از هرگونه مکاتبه و ارسال نشریه، کاتالوگ، … کتاب بهائی به طرق رسمی، برای آن‌ها خودداری کنند و پیام و کتاب و جزوات تبلیغی به‌وسیلۀ “اشخاص” برای آن‌ها ارسال شود. به‌این‌ترتیب، بهائیان تبلیغ رسمی و آشکار در اردن ندارند، بلکه جلسات تبلیغی آن‌ها برای کودکان، نوجوانان و جوانان مسلمان، به‌صورت پنهانی انجام می‌شود. این شیوه باعث ضعف و عدم توسعه جامعه بهائی اردن شده است. در مقابل، جامعه بهائی اردن بخشی از هزینه‌های چاپ و توزیع کتب تبلیغی بهائی و مخارج اعزام مبلغ سیار و مهاجر به کشورهای اسلامی در افریقا و نیز هند، پاکستان و افغانستان را تقبل می‌کند.
منابع
۱- ذبیحی، ضیاءاله؛ عاقبت‌به‌خیر یا شرح حیات عبدالوهاب ذبیحی، بستگان و آباء و اجداد؛ نشر یاران، چاپ اول، ۲۰۱۸، بی جا
۲- شوقی‌افندی؛ ظهور عدل الهى؛ بی جا، بی تا.
۳- United Nations, Statistical Year-book, 1988/ 89, New York, 1992.
۴- Wilson, R., Politics and the Economy in Jordan, London, 1991; World Atlas 1994.
۵- https://www.almanitor.com?pulse?originals/2019/08/bahais-in-jordan-seek-full-rights.html
۶- http://www.bahaijo/index.html
۷- https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/jordan/summaries ((برآورد ۲۰۲۳
۸- https://en.wikipedia.org/wiki/Freedom_of_religion_in_Jordan
۹- https://www.farsnews.ir/news/13980906000427/AF%D9%86-%D9%87%D9%85-
۱۰- https://www.globalprosperity.org
۱۱- https://en.wikipedia.org/wiki/Religion_in_Jordan ; “Chapter 1: Religious Affiliation”. The World’s Muslims: Unity and Diversity. Pew Research Center. 9 August 2012. Retrieved May2, 2023.
۱۲- https://www.state.gov/reports/2019-report-on-international-religious-freedom/jordan/
[۱] https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/jordan/summaries ((برآورد ۲۰۲۳
[۲] همان
[۳] Seventh-day Adventist; United Pentecostal; Latter-day Saints; Presbyterian churches; Church of the Nazarene; The Assembly of God; the Christian and Missionary Alliance; Melkite; and Anglicans.
[۴] همان (براورد ازآمار سال۲۰۲۰ )
[۵] همان، Economic overview، May 2023
[۶] Statistical Year-book, 1988/ 89, United Nations, New York, 1992; Wilson, R., Politics and the Economy in Jordan, London, 1991; World Atlas 1994.
[۷] Husn
[۸] Fuheis
[۹] Madaba and Karak
[۱۰] https://en.wikipedia.org/wiki/Freedom_of_religion_in_Jordan
[۱۱] همان.
[۱۲] همان.
[۱۳] همان.
[۱۴] همان.
[۱۵] https://en.wikipedia.org/wiki/Religion_in_Jordan ; “Chapter 1: Religious Affiliation”. The World’s Muslims: Unity and Diversity. Pew Research Center. 9 August 2012. Retrieved May2, 2023.
[۱۶] ذبیحی، ضیاءاله ،عاقبت به خیر یا شرح حیات عبدالوهاب ذبیحی، بستگان و آباء و اجداد ، ص ۲۱۷، نشر یاران، چاپ اول، ۲۰۱۸، بی جا.
[۱۷] همان، ص ۲۱۸٫
[۱۸] همان، ص۲۱۹٫
[۱۹] cia.gov/the-world-factbook/countries/jordan/summarie :Population growth rate 0.79%
[۲۰] اگر در شهری تعداد افراد بهائی ۲۱ ساله و بیشتر، بیش از ۹ نفر باشند، آن‌ها موظف به انتخاب و تشکیل محفل محلی بهائی هستند.
[۲۱] چنانچه تعداد بهائیان ۲۱ ساله و بیشتر در یک واحد جغرافیایی، بین ۲ تا ۸ نفر باشد، به آن‌ها اصطلاحا ًجمعیت بهائی می‌گویند.
[۲۲] چنانچه تعداد افراد بهائی در یک واحد جغرافیایی فقط یک نفر باشد، طبق اصطلاح تشکیلاتی به آنجا نقطه می‌گویند.
[۲۳] https://ahlan.com/sectarianism-in-egypt
۷- كيف تصدى علماء مصر لهذه الفرقة الضالة؟
– في مصر تصدى علماء الأزهر والقضاء الشرعي والحكومة فكان ما يلي:
۱- أفتي الشيخ سليم البشري (شيخ الجامع الأزهر) بكفر ميرزا عباس زعيم البهائيين و نشر ذلك في جريدة مصر الفتاة بالعدد (۶۹۲ في ۲۷-۱۲-۱۹۱۰م).
۲- صدر حكم قضائي في ۳۰-۶-۱۹۴۶م من محكمة المحلة الكبري الشرعية بطلاق امرأة اعتنق زوجها البهائية لأنه مرتد [مجلة الأزهر، مجلد ۵، ص ۱۱۰۲].
۳- أصدرت لجنة الفتوي بالأزهر في ۲۳-۹-۱۹۴۷م فتوى برده من يعتنق البهانية [ الأهرام ۲۲/۵/۱۹۸۵].
۴- صدر قرار جمهوري بالقانون رقم ۲۶۳ لسنة ۱۹۶۰م بحل المحافل البهائية ووقف نشاطها. لقد بلغ بهم التبجح ان طلبوا ان تكتب لهم هوية دينة في بطاقتهم الشخصية بأن تكتب عبارة الديانة بهائي ولكن الحكومة رفضت هذا الطلب بشدة.
[۲۴] دارالافتاء اردن نیز در تاریخ هفتم نوامبر ۱۹۹۶ در فتوای شماره ۳۹ رسماً فتوا داده که بهائیت دین نیست.
[۲۵] علت عمده این قضیه آن است که جامعه بهائی در منطقه شامات، از زمان بهاءالله و عبدالبها، همواره خود را مسلمان معرفی کرده‌اند و احکام ازدواج ، طلاق، تولد، مرگ و ارث، نماز و روزه و… را طبق آداب اسلامی انجام داده‌اند.
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1
درخصوص رفتار مسلمانی و اقامه نماز و روزه عباس‌افندی، رهبر وقت بهائیان درفلسطین، همچنین نگاه کنید به:
شوقی ربانی، قرن بدیع (ترجمۀ نصرالله مودت)، چاپ دوم با تجدید نظر، صص ۶۳۶-۶۳۵ ، مؤسسه معارف بهائی به زبان فارسی، ۱۹۹۲؛ و جان. ای. اسلمنت، بهاءالله و عصر جدید، صص ۹-۷۸، انتشارات بهائی در برزیل، ۱۹۹۸ میلادی.
[۲۶] The Institute for Studies in Global Prosperity (ISGP), is an educational and research organization established in 1999, which offers inspiration for social transformation according to Bahai teachings. https://www.globalprosperity.org
[۲۷] The Bahais
[۲۸] شایسته است از اطلاعات ارزشمندی که دوست فرهیخته، مشاور قاره‌ای پیشین، جناب برهان افشین ارائه کرده است، قدردانی نمایم.
[۲۹] بهائیان، برخلاف پیروان اسلام و مسیحیت، اساساً عبادت دسته‌جمعی ندارند و لذا نیازی به معبد و مکان مذهبی ندارند. آنچه در سایر کشورها به عنوان معبد بهائی معروف شده، عمدتاً جنبه توریستی داشته و فاقد ماهیت دینی، عبادی و پرستشی است.
[۳۰] معمولاً سخن‌گویان بهائی در کشورهای مختلف علاقه به بزرگ نمایی دارند ولی طبق آمار رسمی بهائی، تعداد بهائیان اردن کمتر از ۲۰۰ نفر است.
[۳۱] بنا بر احکام اسلامی نیز وصیت متوفی دربارۀ روش تقسیم ارث تا حد زیادی نافذ است. بنابراین در صورت تنظیم وصیتنامه از سوی فرد بهائی، مشکل تقسیم ارث وارد نیست.
[۳۲] Mohammad Ersan, https://www.al-monitor.com/originals/2019/08/bahais-in-jordan-seek-full-rights.html#ixzz6rCRH4k9H
[۳۳] وبگاه خبری «عربی۲۱»، عنوان خبر: حفل للبهائيين في الأردن يثير جدلاً و تساؤل نيابي.
[۳۴] شوقی‌افندی، ظهور عدل الهى، ص ۳۲
[۳۵] https://www.farsnews.ir/news/13980906000427/AF%D9%86-%D9%87%D9%85
[۳۶] http://www.bahaijo.org
