نویسنده: حسن طالعی
چکیده:
در مورد شخصیت نورانی و مقام والای بانوی بی‌بدیل آفرینش، حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها مقالات فراوان و کتب متعددی نگاشته شده است. در برخی کتب، فصول یا ابوابی از کلّ کتاب به این موضوع مهم اختصاص یافته و برخی نیز مستقلا به آن پرداخته‌اند. با این همه شاید کمتر مقاله یا کتابی باشد که به موضوع حضرت زهرا و مهدویت پرداخته‌باشد. این مقاله با هدف پرداختن به این موضوع مهم نگاشته شده‌است.
کلیدواژه:
امامت، ولایت، مهدویت، حضرت فاطمه‌زهرا، امام دوازدهم، لوح جابر
خلاصه:
یکی از موضوعات مهم زندگانی حضرت زهرا علیهاالسلام، خیر و برکت فراوان این بانوی ملکوتی و مینوی است. برکتی بی نظیر که نسل امامت بعد از همسر گرامی آن حضرت، امیرالمؤمنین علیه‌السلام، از فرزندان و نسل پاک آن بانوی آسمانی است. این فضیلت منحصر به‌فرد در عالم؛ یعنی مقام والای امامت ائمه‌ی اطهار علیهم السلام، به امام دوازدهم حضرت حجت بن الحسن العسکری ارواحنافداه منتهی شده است. از آنجا که اینک زمان امامت این امام همام است، در ایام فرخنده‌ی میلاد مبارک مادر بزرگوارشان حضرت زهرا علیهاالسلام به بررسی ارتباط این دو موضوع مهم می‌پردازیم.
بسیاری زوایای زندگی حوراء انسیه، فاطمه‌ی زهرا علیهاسلام الله محل تأمل و تدقیق است؛ از جمله خانه‌داری، همسرداری، تربیت فرزندان، کار در خانه، و اشتغال به‌اموری ضروری که‌مربوط به بیرون از منزل بود، احترام والدین و غیره؛ اما در این مختصر، فقط به مواردی اندک از زندگانی کوتاه ایشان به خصوص دفاع ایشان از حریم مقدس امامت و نصرت و یاری ولی خدا می‌پردازیم.
الف: خیر کثیر
إنا أعطیناک الکوثر
کوثر خیر کثیر است. وقتی به زندگی دختر پیامبر می‌نگریم، می‌بینیم یازده امام معصوم از نسل این بانوی مطهره، مقدر شده است. حضرت مهدی علیه‌السلام از همین سلسله‌ی نورانی است:
المهدی من ولد فاطمه
این روایت نبوی که از محدثان سنی نیز نقل شده (سنن ابن ماجه۲: ۱۳۶۸ح ۴۰۸۶؛ سنن ابی داوود۴: کتاب المهدی، ح۴۲۸۴)، و روایات فراوانی که ائمه را ۱۲ تن اعلام کرده‌اند (همچون محدث نعمانی در کتاب الغیبة که باب خاصی را تحت عنوان ما روی فی أن الأئمة اثنی عشر إماما اختصاص داده‌است. همچنین در کتاب تقریب المعارف با براهین عقلی و نقلی وجود ائمه را اثبات می‌کند. مؤلف در عنوان برهان السمع علی امامته از ص۴۱۶ تا۴۲۶ کتاب خود احادیث متعددی را در این زمینه نقل می‌کند.) و احادیثی که ائمه علیهم السلام را تک به تک با نام و مشخصات ذکر کرده‌اند (مثل لوح جابر:تقریب المعارف:۴۲۱؛ )، همگی حاکی از اعجاز الهی است.
از موضوعات مهم زندگانی حضرت زهرا ماجرای اهدای لوح آسمانی است که به برکت میلاد مسعود کشتی نجات و چراغ هدایت، حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام به این مادر نمونه در خلقت، اهدا شد. گزارش این هدیه آسمانی را امام باقر علیه‌السلام از زبان جابربن عبدالله انصاری شنیده و با آنچه نزد خویش داشته، تطبیق داده که کاملاً منطبق بوده‌است؛ یعنی آن بخش از جهت تحدّث برای اتمام حجت بر همه آنها که حدیث‌شناسند، و این بخش برای آنها که به امامت امامان دوازده‌گانه ایمان دارند؛ و این لوح آسمانی شاهد صدق دیگری بر امامت این هادیان الهی علیهم السلام است.(کمال الدین:۳۰۹؛ غیبت شیخ طوسی:۹۳؛ کافی۱: ۵۲۷؛ تقریب المعارف: ۴۲۱) در این تحفه‌ی آسمانی، اسامی ائمه نسل به نسل همراه با برخی حوادث و آزمایش‌های سخت امت ذکر شده و در پایان آن به نام نامی امام عصر ارواحنا فداه فرزند امام حسن عسکری با حروف “م ح م د” تصریح شده‌است.
می‌دانیم که با توجه به خبر شهادت حضرت سید الشهدا و تألم مادر بزرگوارشان از این مولود پربرکت، حضرت زهرا رضایت دادند به خبری که شنیدند:
«امامت ائمه از نسل این مولود است»
تقدیر الهی بر این بود که حضرت مهدی علیه‌السلام، نسل نهم آن حضرت، در سال ۲۵۵ هجری قمری در شهر سامرا در خانواده‌ی پرخیر امام همام حضرت عسکری علیه‌السلام، از سلاله‌ی شمعون الصفا، بانوی با وفا، علیا مخدره نرجس خاتون زاده شود.
در اینجا جا دارد باز هم تأمل کنیم:
به‌راستی کدامیک از ما می‌داند که به فرض تقدیر الهی بر ازدواج، خدا بعد از آن، فرزند می‌دهد؟ و چندتا؟ و فرزندان فرزندان، پسرند یا دختر یا هردو؟ و آیا این فرزندان بعد از ازدواج، فرزند خواهند داشت یا خیر؟ اگر آری، هر کدام چند تا؟ و جنسیت نسل بعدی چیست؟ و…
پس خبر دادن از نسل حضرت زهرا تنها به اعجاز پیامبری است که متصل به وحی آسمانی است و تعجب است از کسانی که این ارتباط را منکرند و گاهی با اطمینان تمام، منکر علم غیب پیامبر می‌شوند؟! مگر قرآن نخوانده‌اند که براساس آن خود را مخاطب سازند: «چگونه ممکن است برای پیامبر منکر علم غیب شوم در حالی که در قرآن می‌خوانم حضرت مسیح از آنچه مردم در خانه‌هایشان پنهان کرده بودند، خبر می‌داد؟ مگر پیامبر خاتم از فرزند مریم علی نبینا و آله و علیهماالسلام چه کم دارد؟ حتی آنها که داستان احزاب را هم خوانده‌باشند در علم غیب پیامبر شک ندارند.» (تفسیر نمونه ۱۷: ۲۲۶)
ب. محور خلقت
پیامبر خاتم بارها فرمودند:
فاطمه پاره تن من است؛ هر که او را به‌خشم آورد، مرا به‌خشم آورده‌است (صحیح بخاری۵:۲۶)
فاطمه پاره تن من است؛ هر که او را آزار دهد، مرا می‌آزارد (صحیح مسلم۴: ۱۹۳)
شایسته است به این احادیث با دیده‌ی اولویت پیامبر نسبت به خود بنگریم و آیه ۶ سوره احزاب را یک بار دیگر با دقت بیشتر و تدبر عمیق تر تلاوت کنیم: «النبی اولی بالمؤمنین من انفسهم» و یاد آوریم که حاضران در غدیر – که ما نیز خود را از آنان می‌دانیم- به حق و به طوع و رغبت اقرار کردند که پیامبر بر آنان ولایت دارد و اولی به نفس آنان است. (۱)
باید توجه داشته‌باشیم که اولویت نه تنها در دعوت است؛ بلکه در سعه‌ی معنای اولویت بر اساس تفسیر المیزان، این آیه عام است و همه موارد دین و دنیا را شامل می‌شود.
این نکته را نیز توجه داریم که این مقاله در صدد جستجوی مصداقی تاریخی برای آزار دهندگان حضرت زهرا نیست؛ بلکه در پی بیان عظمت آن یگانه بانوی عالم هستی و محوریتی است که از سوی حضرت رسول به همگان اعلام شده‌است. بانوی بی بدیلی که رضای او رضای رسول خدا و بالتبع رضایت خدای متعال است! و همین کافی است که قدر و منزلت ویژه‌ی این تک بانوی آفرینش را نزد خدای متعال بدانیم. آری خداوند این بانوی بزرگوار را محور خلقت قرار داده‌است.
محوریت این بانوی برگزیده‌ی الهی تا بدان حد است که حضرت مهدی علیه‌السلام که خود حجت بر عالمیان است، می‌فرمایند: در دختر رسول خدا برای من اسوه‌ای حسنه است. (عوالم العلوم و المعارف۱۱: ۴۱۱ح۱)
ارزش و اهمیت شان والای صدیقه کبرا حضرت زهرا نزد ائمه علیهم السلام تا بدان حد است که وقتی شخصی به نام موسی بن قاسم خدمت امام جواد علیه‌السلام می‌رسد و می‌گوید: مکه بودم از طرف شما و پدرتان و تک‌تک امامان علیهم السلام طواف کردم گاهی هم نیت می‌کردم و از طرف مادرتان حضرت زهرا علیهاالسلام طواف می‌کردم، حضرتش فرمودند: «استکثر من هذا» این کار را زیاد انجام بده!(الکافی۴: ۳۱۴) حضرت پیش از آن نفرمودند «زیاد انجام بده» با اینکه می‌دانیم هر طواف خانه‌ی خدا چه پاداش بزرگی دارد. اما وقتی راوی سخن از حضرت زهرا به‌میان آورد با ناباوری تمام، تاکید و تایید امام زمانش را در مورد آن بانوی مجلله دریافت!
شاید بتوان از این تصریح و تأکید امام علیه‌السلام به نتایجی دست یافت؛ از جمله:
- هرچند می‌دانیم که اهدای پاداش هرگونه عمل مستحبی به امام زمان ارواحنا فداه ارزش ویژه‌ای دارد؛ اما عمل به نیابت، را نیز دست کم نگیریم. این کار همانگونه که دل ولی خدا را در آن زمان شاد کرد در این زمان نیز امام زمان را دلشاد می‌کند.
- هیچ عمل خیری را کوچک نشماریم. راوی با این عمل آنچنان برخوردی دارد که گویا منتظر است امام آن را چندان اهمیت ندهد؛ غافل از آنکه تشویق و تاکید امام علیه‌السلام او را دلداری می‌دهد.
- به نیت دلشاد کردن امام عصر ارواحنافداه، نه تنها طواف بلکه بهتر است هر عمل مستحبی دیگری را نیز به نیابت از حضرت زهرا به جا آوریم.
- کلام امام را دست‌کم نگیریم، امام حجت خداست و کلامش مرضی رضای خداوند است.
ج. تقوی و ورع
اگر آنچه از حضرت زهرا شنیده‌ایم که بهترین حالت برای زنان است که آنها مردان را نبینند و مردان او را نبینند (قادتنا۴: ۲۶۴ به نقل از حلیة الاولیاء۲: ۴۰؛ و قادتنا۴:۲۸۳ به نقل از مجمع الزوائد هیثمی۹: ۲۰۲.) و رسول خاتم آن را تایید فرمودند، با آنچه از محبوب بهائیان، طاهره قره العین شنیده‌ایم که در صحرای بدشت نه تنها در جمع مردان نامحرم ظاهر می‌شود که در حرکتی وقیحانه از سر ناسازگاری با دیانت اسلام، حجاب از سر بر می‌دارد (قرة العین، زندگی، عقیده و مرگ:۷۹-۸۰٫)؛ آنگاه هر عاقل سلیم النفسی فاصله نور از ظلمت را به روشنی درمی‌یابد. محور نور است یا ظلمت؟
نکته‌ی دیگری که توجه به آن ضروری است هشدار قرآن است که برخورد ما با پیامبر رحمت، ایذایی نباشد؛ و این سفارش قرآن به نفع خود ماست، اگر مؤمن باشیم:
یا ایها الذین آمنوا لا تکونوا کالذین آذوا موسی(احزاب: ۶۹)
د. اهمیت امامت و وفاداری به امام زمان
دین اسلام دین جهانی است. شخصیت‌های برگزیده الهی که دین حول محور آنها می‌چرخد و به وجودشان شکل می‌گیرد، نیز جهانی اند.
اوج بندگی این بانوی آسمانی را در طول زندگانی کوتاهش می‌توان دفاع از حریم ولایت امام زمانش به عیان مشاهده کرد. او براستی به «ولایت امام معصوم» به معنای واقعی «اولی به تصرف از خود» ایمان داشت و کلام همراه با سوگند نبوی را خطاب به شوهر خویش به عمق جان در یافته‌بود که:
«علی جان!… اگر بنده‌ای خدای را هزار سال عبادت کند، خداوند عبادت او را جز با پذیرش ولایت تو و ولایت پیشوایانی از نسل تو نخواهد پذیرفت… جبرئیل مرا از این خبر آگاه کرده، هر که بخواهد ایمان بیاورد و هر که خواست کفر ورزد.( بحار ۲۷: ۱۹۹ح۶۶)»
و این چنین است که در دفاع از حریم ولایت امام زمانش هم به خانه‌اش تجاوز می‌شود، هم فرزندش کشته می‌شود، هم دست و بازو و سر و سینه‌اش مجروح می‌شود، هم ملکش فدک که هدیه رسول خدا به او بود، از دستش می‌رود، هم از امکانات حکومتی- که به‌یقین اگر هم نصیبش می‌شد یک دینارش را هم نگاه نمی‌کرد- محروم می‌شود، و هم این همه را در راه مقدسی که تنها او ارزش والای آن را می‌داند به جان می‌خرد، صبر می‌کند اما دینش را که پاسداری از امام زمان خویش است از دست نمی‌دهد و او به‌خوبی این را به عمق جانش یافته که آنچه مهم است دین است نه دنیا!
دین داری این بانوی مینوی در حالی است که همه مردم از مرد و زن (جز تعدادی انگشت شمار از بانوان عیادت کننده‌ی آن حضرت و اندکی از مردان مدینه همچون سلمان و مقداد و ابوذر) به علی علیه‌السلام پشت کردند و او را تنها گذاشتند!
و چه نیک است کلام شوی با وفایش امیر مؤمنان که فرمودند: «در مسیر حق از کمیِ اهلش نهراس» همانگونه که در راه باطل از زیادی جمعیت نباید ترسی به دل راه دهیم.
یک بار دیگر درس بزرگی که از اسوه‌ی امام عصر، حضرت زهرا علیهماالسلام را فرا می‌گیریم با هم مرور کنیم: دفاع از حجت خدا تا پای جان؛ و لو آن که:
- زمین ما غصب شود هرچند وسیع باشد و هدیه‌ی الهی به ما، به دستان بابرکت بهترین برگزیدگان الهی باشد.
- و یا اینکه صورت و بازویمان کبود و نیلی شود.
- و یا فرزندانمان در این راه به شهادت رسند.
- و یا جگرگوشه‌مان را در این راه از دست بدهیم حتی اگر دیده به جهان نگشوده باشد.
آری مهم ترین درس، دفاع از حریم امامت امام زمان است؛ آنچنان‌که تک بانویی که محور خاندان طهارت است، وجود خویش را در راه دفاع از حجت خدا، امیر مؤمنان فدا کرد. او به قدرت جسمانی بشری و با اختیار خدادادی اش به عهد الهی وفا کرد، برای امام زمانش زخمی شد و فرزندش از دست رفت.
اینک جا دارد هر موحد در هر کجای عالم بر این سخن حضرت زهرا علیهاالسلام تأمل نماید و به خود بنگرد آیا به‌واقع به امامت امام زمانش معتقد است؟ وآیا این اعتقاد آثاری نیز در زندگی وی به‌جای گذاشته‌است؟ آیا آنچنان تمرینِ «یاری» کرده که همچون یاران سیدالشهدا علیه‌السلام در رکاب مولایش آماده جانفشانی باشد؟ آیا نه فقط بانوان ما که همه‌ی عقلای عالم که هدایت را در پیروی از اهل بیت یافته‌اند، خود را همچون حضرت زهرا برای یاری امام زمان شان مهیا کرده‌اند؟
ه- صبر در هدایت
اگر فضیلت هدایت به امام زمان را یافته‌ایم، آن را دست کم نگیریم. در این راه پر خیر و اساسی -که دین ما وامدار آن است و اگر آن نباشد از دین و دین داری خبری نخواهد بود- کوتاهی نکنیم.
امام سجاد علیه‌السلام ما را از مکالمه‌ی خداوند با موسای کلیم با خبر می‌کند:
«هر که بنده‌ای گم شده یا فراری را به درگاه من بازگرداند، فضیلتی برتر از روزه‌داری روزها و عبادت شب‌ها در طول صدها سال دارد.» (بحارالانوار ۲: ۴)
در روایات جایگاه هدایت به دین خدا را بارها دیده‌ایم؛ ازجمله در نبرد خیبر رسول خاتم به خطاب به جانشین خویش فرمودند:
«اگر خداوند به دست تو یک نفر را هدایت کند برای تو بهتر است از آنچه خورشید بر آن بتابد.» (منهاج البراعة۵: ۳۱٫)
خاتمه:
جایگاه رفیع صدیقه کبری حضرت زهرا و نقش او در عالم هستی را هیچکس نمی‌داند و به راستی مقام والای او ناشناخته است و همچون قبرش، قدرش نیز مخفی است؛ (۲) آنچه ما در این مقال دنبال کردیم درس‌آموزی از این یگانه بانوی بی بدیل آفرینش دختر رسول خدا بود و در رأس همه‌ی درس‌ها درس دین داری و دفاع از حریم امامت امام زمانش.
در پایان دست به دعا بر می‌داریم و از خدای سبحان ظهور موفور السرور فرزندشان حضرت مهدی علیه‌السلام را طلب می‌کنیم.
پی نوشت:
- پیامبر اکرم در خطبه غدیر از مردم سؤال می‌کند آیا من از شما به خودتان اولی نیستم؟ پاسخ همگی مثبت است و انگاه نسبت به ولایت امیرالمومنین که تمام دین است مردم را آگاه می‌کند و از آنها بیعت می‌گیرد. ر.ک. الغدیر۱: ۶۰۹.
- برای پی بردن به گوشه‌ای از ظرافت‌های لقب شریف صدیقه کبری در مورد حضرت زهرا به کتاب ریحانه ملکوت ص ۸۹ نشر حمزه چاپ اول ۱۳۸۴ مراجعه شود. برای آشنایی بیشتر با مقامات حضرت زهرا مطالعه این کتاب توصیه می‌شود.
منابع:
قرآن کریم
- بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، دار الکتب الاسلامیه، تهران.
- تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی
- تقریب المعارف، ابوالصلاح حلبی، تحقیق: فارس حسون، الهادی، قم، ۱۴۰۴ق.
- عوالم العلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، عبدالله بحرانی، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، مؤسسة الامام المهدی عج، قم، ۱۴۱۳ق.
- الغدیر، امینی نجفی، تحقیق: سیدعبدالعزیز طباطبایی، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، قم.
- قادتنا کیف نعرفهم، سیدمحمدهادی میلانی، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم.
- قرة العین زندگی عقیده و مرگ، مهدی نورمحمدی، نشر علمی، تهران، ۱۳۹۴ش.
- الکافی، محمدبن یعقوب کلینی، تحقیق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، ۱۴۰۷ق.
- منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، میرزا حبیب الله خویی، ترجمه: حسن حسن زاده آملی و محمئباقر کمره‌ای، تحقیق: ابراهیم میانجی، مکتبة الاسلامیة، تهران،۱۴۰۰ق.
