سالن «سرای کتاب» سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، شاهد رونمایی از سه کتاب تازۀ مؤسسه بهائی‌پژوهی بود. جمعه ۲۶ اردیبهشت آیین رونمایی با حضور نویسندگان کتاب‌های «ضد و نقیض در باور بهائی»، «نوزده غلط مشهور دربارۀ بهائیت» و «بهائیت در دوران گذار» در سرای کتاب برگزار شد. ستاد خبری نمایشگاه با عنوان («بهائیت» زیر تیغ عقل و استدلال)، این مراسم را پوشش داد و نوشت: نمایشگاه با رونمایی از سه کتاب تازه، میزبان گفت‌وگوهای فکری دربارۀ ریشه‌های بهائیت شد.
بر اساس این گزارش، حجت‌الاسلام محمد حسینی در ابتدای نشست درمورد کتاب «بهائیت در دوران گذار»، با اشاره به تحول رویکردهای فقهی و اجتماعی از قرن بیستم تاکنون، اظهار کرد: در آغاز قرن بیستم، رویکردی پژوهشگرانه در حوزۀ فقه آغاز شد که با تمرکز بر کنش‌های جامعه‌شناختی و پژوهش‌های میدانی، از نگاه آیینی و سنتی گذشته، فاصله گرفت. این تغییر رویکرد، امروز در قالب نگاه اجتماعی‌تری به فقه نمود یافته است.
وی با اشاره به محتوای کتاب جدیدش، آن را مجموعه‌ای از مقالات دانست که به بررسی دوران گذار در تشکیلات بهائی پرداخته است. حسینی دراین‌باره گفت: هر تشکیلاتی در بدو شکل‌گیری، مرحله‌ای از تأسیس و سپس تثبیت را طی می‌کند که ما آن را دوران گذار می‌نامیم. در این کتاب، در بررسی بهائیت، از تعبیر دوران گذار به‌عنوان مفهومی کلیدی استفاده کرده‌ایم. پس از فوت عبدالبهاء و در دوره رهبری شوقی‌افندی، چرخشی در ساختار بهائیت به وجود آمد و نظام راهبری فردی به‌سمت سازمان‌گرایی سوق پیدا کرد.
وی افزود: از دهه ۱۹۷۰ میلادی، بهائیت با مرکزیت لندن توسعه یافت. این تحول، چارچوب فکری بهائیت را از نگاه سنتی به‌سوی تطبیق با هنجارهای لیبرال غربی سوق داد؛ دوره‌ای که آن را عصر تکوین می‌نامیم. او با اشاره به گذار بهائیت از اندیشه سنتی و آیینی به سبک مدرن و توسعه اجتماعی گفت: بهائیت و سازمان بیت‌العدل در نیمه دوم قرن بیستم به سمت تربیت کادر و توسعۀ منابع انسانی حرکت کرد و با تمرکز بر نهادگرایی، مؤسساتی از قبیل مؤسسه روحی، بنیاد مونا و بنیاد تسلیمی را پایه‌گذاری کرد.
وی در ادامه به بررسی فعالیت‌های بنیاد تسلیمی و رسانه آسو در اعطای بورس تحصیلی به بهائیان، به پوشش تبلیغاتی و رسانه‌ای آن‌ها در جهان اشاره کرد و آن را نشأت‌گرفته از طرح توسعۀ اجتماعی بهائیان دانست. حسینی یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ساختار کنونی بهائیت را مسئله نهاد بنیاد تسلیمی دانست و گفت: این ویژگی به نهادهای بهائی اجازه می‌دهد تا در چارچوب سازمانی، استقلال عملیاتی داشته باشند، هرچند عملکرد آن‌ها هم‌راستا با اهداف کلان تشکیلات است.
تصویر تارنمای آسو
وی با اشاره به فعالیت‌های بنیاد تسلیمی اظهار کرد: این بنیاد، همانند بنیادهای مونا و توانا، به‌وسیلۀ فرزندان تسلیمی در امریکا تأسیس شد. فعالیت‌های این بنیاد عمدتاً با همکاری رسانه آسو انجام می‌گیرد و حمایت مالی از نهادهایی آمریکایی را مشمول می‌شود. حسینی تأکید کرد: یافتن مستندات مالی این فعالیت‌ها دشوار بوده و فقط از طریق بررسی منابع مالی امکان‌پذیر شده است.
وی افزود: تسلیمی نیز از گروه‌های اپوزیسیون ایرانی حمایت می‌کند. در این میان، رسانه آسو با رویکردی اجتماعی و سوگیرانه، روایت‌هایی از تاریخ قاجار و جنبش تجددخواهی ارائه می‌دهد که با نگاهی منفی به گذشتۀ ایران همراه است. این پروژه‌ها، همچنین شامل تلاش برای سفیدشویی دوران پهلوی دوم و ابتدای انقلاب در توجیه عملکردهای بهائیت با روایت‌های عامه‌پسند هستند.
حسینی در ادامه سخنان خود، به بررسی نقش مؤسسه روحی پرداخت و اظهار کرد: این مؤسسه هستۀ اولیۀ شکل‌گیری نهادهای نوین بهائی است که پیوندی مستقیم با آژانس بهائی آمریکا دارد. در دوره‌ای که ارباب (از فعالان بهائی در آمریکا) فعال بود، پس از برقراری ارتباط با بنیاد راکفلر، نهادی تأسیس کرد و با جذب بودجه از سازمان ملل، پروژه‌ای در راستای توسعه پایدار را آغاز کرد. او افزود: تجربه موفق ارباب در این زمینه، بعدها به تشکیل بنیاد روحی منجر شد که اکنون یکی از مهم‌ترین نهادهای فعال بهائی است.
تصویر تارنمای بنیاد تسلیمی
حسینی به ساختار تشکیلاتی بهائیت اشاره کرد و گفت: هستۀ سخت سازمانی بهائیت در بیت‌العدل، مستقر در فلسطین اشغالی قرار دارد. با‌این‌حال، نهادهایی که از زمان عبدالبهاء در آمریکا شکل گرفته‌اند، نقشی کلیدی در پیشبرد فعالیت‌های این آیین دارند.
در ادامه نشست، نویسنده کتاب «نوزده غلط مشهور در باره بهائیت» با اشاره به سابقه فعالیت انتشارات در این حوزه گفت: نخستین بار در سال ۱۳۸۶ با چند کتاب کوتاه دربارۀ ماهیت بهائیت وارد نمایشگاه شدیم. از همان ابتدا، دو گروه مخاطب را مدنظر داشتیم: نخست، قشر نخبه که آشنایی اولیه با موضوع داشتند و دوم، عموم مردم که با سؤالاتی تکراری و ذهنیتی گاه مبهم با موضوع روبه‌رو می‌شدند.
وی ادامه داد: در غرفه نمایشگاه، بارها با سؤالاتی مشابه مواجه شدیم؛ سؤالاتی که گاه از تبلیغات بهائیت ناشی می‌شد و گاه از عدم دسترسی عمومی به منابع تخصصی. درنتیجه، احساس کردیم جامعه به اثری نیاز دارد که با زبانی ساده و درعین‌حال مستند، به این پرسش‌ها پاسخ دهد.
بنا بر این کتاب «نوزده غلط مشهور دربارۀ بهائیت» با هدف پاسخ‌گویی مستدل به این شبهات نوشته شده و تلاش می‌کند مخاطب عام را با بیانی علمی، دقیق و درعین‌حال روان، همراهی کند.
وی افزود: اگرچه مخاطبان حرفه‌ای‌تر از طریق فصلنامه «بهائی‌شناسی» می‌توانند به مباحث عمیق‌تر دست یابند، این کتاب تلاش می‌کند تا به نیاز طیف گسترده‌تری از مردم پاسخ دهد و پلی میان آگاهی عمومی و نگاه تحلیلی باشد.
پس از آن نویسنده کتاب «ضد و نقیض در آثار بهائی» در ابتدای سخنان خود تأکید کرد: انسان ذاتاً موجودی انتخابگر است و در میان انتخاب‌هایی مثل انتخاب دوست، شریک اقتصادی، رشته تحصیلی یا همسر، انتخاب دین از اساسی‌ترین و تأثیرگذارترین انتخاب‌ها برای اوست؛ انتخابی که نه‌تنها زندگی دنیوی، بلکه حیات پس از مرگ انسان را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. حال برای این انتخاب، یعنی انتخاب دین که بر تمامی سرنوشت او تأثیرگذار است، چه باید بکند؟
در ادامه، فخاری معیار سنجش صحت یک دین را عقل دانست و افزود: اگر دینی دچار تناقض‌گویی باشد، نمی‌توان آن را از جانب خدا دانست؛ چراکه عقل تناقض را برنمی‌تابد. پیام الهی باید خالی از تعارض و آشفتگی باشد.
وی با اشاره به محتوای کتاب تازه‌اش گفت: در این اثر، بیست نمونه از تناقض‌های موجود در آموزه‌های بهائی را با استناد مستقیم به متون این فرقه بررسی کرده‌ام. برای نمونه، یکی از شعارهای اصلی بهائیت، جست‌وجوی آزادانۀ حقیقت است، اما باب در آثارش مطالعه دیگر کتاب‌ها را ممنوع دانسته و برای داشتن بیش از نوزده کتاب مجازات تعیین کرده است.
فخاری به دیگر موارد نیز اشاره کرد: درحالی‌که بهاءالله مدعی تطابق دین با عقل است، در کتابش می‌نویسد: «اگر مس را در خاک بگذاری، به طلا تبدیل می‌شود»!؛ ادعایی که نه از دیدگاه علمی پذیرفتنی است و نه عقلانی. این حرف آن‌قدر سخیف است که خود بهائیان هم آن را جدی نگرفته‌اند، زیرا اگر قبول می‌داشتند هر کیلو مس را، که قیمت آن ۸۵٠ هزار تومان است، زیر خاک قرار می‌دادند تا تبدیل به طلا شود که قیمت آن ۸ میلیارد و پانصد میلیون تومان است!
همچنین، اصل وحدت عالم انسانی در میان خود پیروان این آیین نیز محقق نشده و اختلافات درون‌خانوادگی بهاءالله نمونه‌ای از این تناقض‌هاست.
وی در پایان تأکید کرد: شناخت دقیق و مستند از مبانی بهائیت، نیازمند مراجعه به منابع خود این فرقه و سنجش آن‌ها با معیار عقل و منطق است. هدف کتاب حاضر نیز فراهم آوردن چنین زمینه‌ای برای جست‌وجوی آگاهانه و انتخاب درست است.
