ناصر نظری
پژوهشگر حوزۀ دین
مقدمه
کشور قطر در جنوب غربی قاره آسیا، در منطقه خاورمیانه و در شرق شبه‌جزیره عربستان و در بخش جنوبی خلیج فارس واقع شده است. پایتخت آن، دوحه است. قطر مرز مشترک زمینی با عربستان سعودی و مرز آبی با کشورهای ایران، کویت، عراق، عربستان، بحرین و امارات متحده عربی دارد.
قطر به صورت امارت مطلقه و موروثی از میانه سده ۱۹ میلادی تحت فرمانروایی خاندان آل ثانی است. این منطقه از دوره ساسانیان تا اواخرقرن ۱۸ خراج‌گزار ایران بود. سپس تحت اشغال و سلطه امپراتوری عثمانی درآمد. پیش از کشف نفت خام، قطر بیشتر به صید مروارید و تجارت دریایی شناخته می‌شد. این کشور تا سال ۱۹۷۱ تحت‌الحمایه بریتانیا بود. پس از استقلال در سال ۱۹۷۱ به سبب درآمدهای سرشار نفتی و گاز طبیعی، این کشور تبدیل به یکی از ثروتمندترین کشورهای منطقه شد. همه موقعیت‌های حساس حکومتی قطر دراختیار خاندان آل ثانی یا افراد نزدیک آنان است. این کشور از سال ۱۹۹۲ روابط نظامی گسترده با ایالات متحده دارد.
قطر دارای ذخایر گسترده گاز طبیعی است. مجله فوربز، قطر را ثروتمندترین کشور جهان، براساس درآمد سرانه، معرفی کرده است. این کشور بالاترین شاخص توسعه انسانی بین کشورهای جهان عرب و بالاترین درآمد سرانه را در جهان دارد.۱
زبان رسمی قطر زبان عربی است و از زبان انگلیسی به‌عنوان زبان دوم استفاده می‌شود. دین رسمی آن اسلام، واحد پول آن ریال و مساحت آن ۱۱٬۴۹۳ کیلومتر مربع است.
در سال ۲۰۱۷ جمعیت قطر ۲٫۶ میلیون نفر بود، ۳۱۳هزار نفر شهروند قطری و ۲٫۳ میلیون نفر تبعه خارجی.۲ به دلیل حضور زیاد کارگران مهاجر مرد، فقط حدود یک‌چهارم جمعیت این کشور را زنان تشکیل می‌دهند. براساس یادداشت تفاهمی که بین سازمان ملل و قطر امضاء شد، قطر مقر دفتر ضدترور سازمان ملل شده است.۳ این کشور همچنین با ثبت شاخص ۰٫۷۴٪ بر پایه آخرین رتبه‌بندی بلایای طبیعی دانشگاه سازمان ملل، کم‌‌ریسک‌ترین کشور دنیاست.
عضویت در سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی
قطر علاوه بر سازمان ملل متحد، در بانک توسعه اقتصادی عرب، صندوق توسعه اقتصادی و اجتماعی عرب، اتحادیه عرب، صندوق پول اعراب، کمیسیون اقتصادی و اجتماعی کشورهای غرب آسیا، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گروه ۷۷، بانک توسعه اسلامی، سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری، صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی، بانک بین‌المللی ترمیم و توسعه وابسته به بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول، سازمان بین‌الملل پلیس جنایی، سازمان کنفرانس اسلامی، سازمان بین‌المللی کار، سازمان بین‌المللی استاندارد، جنبش عدم تعهد، سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک)، کمیسیون سازمان ملل برای تجارت و توسعه، سازمان بهداشت جهانی، سازمان بین‌المللی مالکیت معنوی، سازمان جهانی مهاجرت و سازمان جهانی تجارت عضویت دارد. این کشور همچنین یکی اعضای فعال شورای همکاری خلیج فارس است.
نظام سیاسی
قطر کشوری با نظام سیاسی حکومت متمرکز پادشاهی است. مجلس شورای این کشور ۳۵ کرسی دارد که نمایندگان آن را امیر تعیین می‌کند.
از سال ۲۰۱۳ تمیم‌بن‌حمد بن‌خلیفه آل ثانی جانشین پدر خود حمدبن‌خلیفه آل ثانی شده و قدرت را به دست گرفته است. وی مانند پدرش در بریتانیا تحصیل کرده است. او در مدرسه شربورن در دورست درس خوانده و از آکادمی نظامی ارتش بریتانیا (مدرسه نظامی سلطنتی سندهرست) فارغ‌التحصیل شده است.
او پیش از به‌دست گرفتن قدرت، جانشین فرمانده ارتش و رئیس کمیته المپیک قطر بود. او توجه زیادی به سرمایه‌گذاری در ورزش دارد. تلاش‌های او بود که باعث شد قطر میزبان جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ شود. تمیم‌بن‌حمد بن‌خلیفه آل ثانی رئیس هیأت مدیره سازمان سرمایه‌گذاری قطر است. سازمان سرمایه‌گذاری قطر، شرکت سرمایه‌گذاری و صندوق ذخیره ارزی دولت قطر است که در سال ۲۰۰۵ توسط دولت قطر تأسیس شد و در زمینه مدیریت سرمایه‌گذاری و سرمایه‌گذاری خارجی فعالیت می‌کند.
در سال ۱۳۸۴ خورشیدی (۲۰۰۵ میلادی) نخستین قانون اساسی مکتوب کشور ابلاغ شد. در این قانون اصلاحاتی در مسائل داخلی کشور درنظر گرفته شده بود.۴
سیاست درهای باز
قطر به‌طور تاریخی پیرو سیاست درهای باز بوده و همین، باعث قدرت و نفوذ آن شده است. این سیاست به این کشور امکان می‌دهد که گروه‌ها و کشورها با منافع متضاد را در یک جا گرد هم آورد و از عوامل و پدیده‌هایی که به‌ظاهر در تعارض یکدیگر قرار دارند برای تولید و گسترش نفوذش در جامعه بین‌الملل بهره‌برداری کند.
قطر از یکسو میزبان دفتر نمایندگی طالبان است و هم‌زمان بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در منطقه خلیج فارس را در خاک خود دارد. هم‌زمان با حمایت از گروه‌های اسلامگرای مخالف بشار اسد، روابط نسبتاً نزدیکی با ایران و حزب‌الله لبنان دارد. روابط گسترده‌ای با عربستان و مصر دارد و در همان حال، به مخالفان سیاسی این حکومت‌ها پناه می‌دهد. از حماس حمایت می‌کند و با اسرائیل نیز روابط سیاسی ــ امنیتی پنهانی دارد. همین سیاست درهای باز و قدرت و نفوذ حاصل از آن باعث حسادت و عصبانیت همسایگان سنتی‌تر قطر مانند عربستان و امارات شده است.
این کشور روابط دوجانبه با کشورهای مختلف دارد. ازجمله میزبان یک پایگاه هوایی مشترک آمریکایی ــ بریتانیایی به نام پایگاه هوایی العدید است. قطر در مذاکرات صلح افغانستان درگیر است و به طالبان اجازه تأسیس دفتر سیاسی در دوحه داده است.
قطر نسبت به برخی دیگر از کشورهای عربی روابط گرم‌تری با ایران دارد. دو کشور در سال ۲۰۱۰ قرارداد همکاری دفاعی امضا کردند.
در سال ۲۰۱۴ روابط قطر با بحرین، عربستان سعودی و امارات بر سر حمایت قطر از گروه اخوان المسلمین و گروه‌های پیکارجوی افراطی در جنگ داخلی سوریه به تیرگی کشید. درنتیجه، در ماه مارس ۲۰۱۴ این سه کشور در اقدامی هماهنگ سفرای خود را از دوحه فراخواندند. هرچند این اختلافات چند ماه بعد از طریق مذاکرات بین کشورهای عضو شورای همکاری کشورهای عرب خلیج فارس فروکش کرد.
در جنگ داخلی سوریه، قطر، عربستان سعودی و ترکیه آشکارا از جیش الفتح، ائتلافی از گروه‌های پیکارجوی سلفی و سنی ازجمله جبهةالنصره و احرارالشام حمایت کرد، هرچند بعدها این ائتلاف فروپاشید.
قطر تا پیش از کودتای نظامی مصر که به سرنگونی رئیس‌جمهور منتخب محمد مرسی منجر شد، از طریق دیپلماتیک و همچنین از طریق شبکه دولتی الجزیره از او حمایت کرد. همچنین در دوره کوتاه زمامداری محمد مرسی، پیشنهاد وام هفت‌ونیم میلیارد دلاری به مصر داد.
پشتیبانی قطر از حماس نخستین بار در سال ۲۰۱۲ گزارش شد که با انتقاد اسرائیل، آمریکا، عربستان سعودی و مصر همراه بود. این کشورها قطر را متهم کردند که با حمایت از حماس ثبات منطقه را به خطر می‌اندازد. وزیر خارجه قطر اتهام حمایت از حماس را رد کرد و گفت «ما از فلسطینی‌ها حمایت می‌کنیم».۵
دین در قطر
قطر یک جامعه چندمذهبی است، مانند اکثر کشورهای حاشیه خلیج فارس با موج مهاجرت در ۳۰ سال گذشته. مسلمانان ۶۷٫۷ درصد از جمعیت قطر را تشکیل می‌دهند، هندوها ۱۳٫۸درصد و مسیحیان ۱۳٫۸درصد و بودایی‌ها ۳٫۱درصد را تشکیل می‌دهند. از كل جمعيت، ۷/۰٪ آيين‌هاي ديگر را دنبال مي كنند و ۹/۰٪ هيچ مذهبي ندارند، قطر همچنين آيين‌هاي ديني بيشتری از خاورميانه و آسيا را در خود جاي داده و میزبان کنفرانس‌های گفت‌وگوی بین ادیان متعددی بوده است.۶
دین رسمی در قطر اسلام است. بیشتر قطری‌ها به فرقه سنی اسلام تعلق دارند. شیعیان حدود ۱۵٪ از جمعیت مسلمان قطر را تشکیل می‌دهند. سیاست دینی توسط وزارت امور اسلامی تعیین می‌شود و دستورالعمل‌های اسلامی برای مسلمانان در تمام مدارس تحت حمایت دولت اجباری است.۷
درحالی‌که دولت آمارهای جمعیتی مربوط به وابستگی مذهبی را منتشر نمی‌کند، برخی از ارقام عضویت از گروه‌های جامعه مسیحی در دسترس است. براین‌اساس، جامعه مسیحی شامل کاتولیک‌های روم ۸۰۰۰۰ نفر، ارتدکس شرقی و یونانی ۱۰۰۰۰ نفر، قبطی ۳۰۰۰ نفر و بقیه پروتستان هستند.
جامعه هندو تقریباً منحصراً هندی است، درحالی‌که بوداییان شامل آسیای جنوبی، جنوب شرقی و شرقی هستند. بیشتر بهائیان ایرانی هستند. مطابق قانون ملیت، دین ملاک تابعیت نیست. بااین‌حال، تقریباً همه شهروندان قطری یا شیعه یا سنی مسلمان هستند، به‌جز حداقل یک مسیحی و یک ملحد، چند بهائی و خانواده‌های متبوع آن‌ها که تابعیت دریافت کرده‌اند. هیچ گروه مبلغ خارجی به‌طور آشکار در کشور فعالیت نمی‌کند.
چهارچوب قانونی و اجرایی آزادی دینی و حقوق بشر
قانون اساسی و همچنین قوانین خاص، آزادی اجتماعات، اجتماعات عمومی و عبادت را براساس الزامات نظم و اخلاق عمومی پیش‌بینی کرده است. این قانون، اجازۀ تبلیغ دینی به غیرمسلمانان را نمی‌دهد و برخی از محدودیت‌ها را در عبادت عمومی ایجاد کرده است.
دولت و خانواده حاکم قطر، با اسلام پیوندی ناگسستنی دارند. بااین‌حال غیرمسلمانان هم در پست‌های دولتی خدمت می‌کنند. وزارت اموراسلامی بر ساخت مساجد، امور معنوی و معارف اسلامی نظارت می‌کند. امیر در هر دو عید، در نمازهای عمومی شرکت می‌کند و شخصاً هزینۀ حج تمتع را برای شهروندان و زائران غیرقطری که توانایی مالی سفر به مکه را ندارند تأمین می‌کند.
گروه‌های مذهبی باید برای رسمیت قانونی ثبت‌نام کنند. دولت به کلیساهای مسیحی کاتولیک، آنگلیکان، یونانی و سایر ارتدکس شرقی، قبطی و هندوستان حقوقی اعطا کرده است. این ثبت رسمی گروه‌های مذهبی تأییدشده محسوب می‌شود. برای رسمیت گرفتن، هر گروه باید حداقل ۱۵۰۰ عضو در کشور داشته باشد. مجمع انجیلی انگلیکن از نظر قانونی به رسمیت شناخته نمی‌شود زیرا فاقد حدنصاب عضویت هستند. آن‌ها آزادانه عبادت می‌کنند و درصورت لزوم وزارت کشور امنیت مراسمی را که برگزار می‌کنند تأمین می‌کند.
مسلمانان و غیرمسلمانان تحت سیستم دادگاه یکپارچه محاکمه می‌شوند که شامل قانون سکولار و شریعت (قانون اسلامی) است. مسلمانان محکوم ممکن است با حفظ قرآن چند ماه تخفیف مجازات به‌دست آورند. اصحاب دعوی در پرونده‌های مدنی می‌توانند از دادگاه‌های شریعت بخواهند به دعوای آن‌ها رسیدگی کند. در سال ۲۰۰۵ شعبه دادگاهی براساس فقه شیعیان در دادگستری تشکیل شد. این شعبه دربارۀ ازدواج، طلاق، ارث و سایر امور تصمیم‌گیری می‌کند. در موارد مربوط به مسائل مذهبی، قانون جدید خانواده اعمال می‌شود که محدود به یک شاخه از اسلام نیست.
احکام اسلامی برای مسلمانان در مدارس دولتی اجباری است، درحالی‌که محدودیتی در ارائه آموزش خصوصی مذهبی برای کودکان غیرمسلمان وجود ندارد. اکثر کودکان خارجی در مدارس خصوصی سکولار تحصیل می‌کنند. کودکان مسلمان اجازه دارند به مدارس خصوصی سکولار و مشترک بروند.
دولت انتشار، واردات و توزیع کلیه کتاب‌ها و مطالب مذهبی را تنظیم می‌کند. بااین‌حال، درعمل، از واردات کتب مقدس و سایر اشیاء مذهبی برای استفاده شخصی یا جمعی، به‌وسیلۀ اشخاص و مؤسسات مذهبی جلوگیری نمی‌شود.۸
گرویدن به دینی غیراز اسلام، ارتداد تلقی می‌شود و از نظر حقوقی جرم بزرگی محسوب می‌شود، گرچه از زمان استقلال این کشور در سال ۱۹۷۱، هیچ اعدام یا مجازات دیگری برای چنین جرمی ثبت نشده است.
برنامه‌های دینی بدون اخذ مجوز قبلی از دولت برگزار می‌شود. بااین‌حال از مجامع خواسته شده است که تبلیغات قبلی انجام ندهند یا از نمادهای مذهبی قابل‌مشاهده، مانند صلیب در بیرون مراسم استفاده نکنند. خدمات مسیحی به‌طور منظم برگزار می‌شود و برای عموم آزاد است. در برخی از خدمات، به‌ویژه مراسم مربوط به عید پاک و کریسمس، بیش از ۱۰۰۰ تن شرکت داشتند.
هندوها، بودایی‌ها، بهائیان و دیگر گروه‌های مشابه، مانند مسیحیان آزادانه فعالیت نمی‌کنند. آن‌ها به دنبال اخذ شناسایی رسمی از دولت نبودند. با‌وجوداین، هیچ تلاش رسمی برای آزار و اذیت پیروان این گروه‌ها در اعمال خصوصی آیینی آن‌ها صورت نگرفته است.
طبق قانون جزا، افرادی که ضمن وابستگی به سازمان، جامعه، یا بنیادی، برای هر دینی غیر از اسلام تبلیغ کنند، ممکن است به حبس حداکثر تا ۱۰ سال محکوم شوند. تبلیغ فردی برای تغییر دین افراد، به هر دینی به غیراز اسلام می‌تواند تا ۵ سال مجازات داشته باشد. افرادی که دارای مواد و مطالب مکتوب یا ضبط‌شده‌ای هستند که فعالیت تبلیغی را پشتیبانی یا ترویج می‌کند، ممکن است تا دو سال در زندان باشند و البته هیچ گزارشی از وجود زندانیان مذهبی در این کشور گزارش نشده است.
تحولات در آزادی دینی
امیر قطر و سایر مقامات ارشد دولتی قویاً از ساخت و تأسیس کلیسا حمایت می‌کنند. دولت یک هماهنگ‌کننده در وزارت امور خارجه برای تسریع و تسهیل روند کار تعیین کرده، گرچه برخی محدودیت‌ها در استفاده از برخی نمادهای مذهبی در ساختمان‌ها اعمال شده است.
در ماه مه ۲۰۰۵ نمایندگان کلیساهای مسیحی در کشور توافق‌نامه‌ای را برای اجاره ۵۰ ساله زمینی در نزدیکی دوحه با دولت امضا کردند، جایی که قصد دارند ۶ کلیسا احداث کنند. اجاره‌ها صوری است. ساخت اولین کلیسا در آوریل ۲۰۰۹ آغاز شد. هیأت‌مدیره‌ای متشکل از اعضای کلیساهای مسیحی تشکیل شد تا در امور کلیسا با وزارت امور خارجه ارتباط برقرارکند. موانع قبلی ناشی از حساسیت‌های مذهبی و فرهنگی کاهش یافته و نمایندگان کلیسا اکنون می‌توانند برای انجام امور دینی خود مستقیماً به هر ارگان دولتی مراجعه کنند.
دولت به هر كلیسا اجازه داد كه ویزای بازدید روحانیون را برای ریاست و كمك به خدمات كلیسا درخواست كنند. مراسم مذهبی هیچ محدودیتی ندارد. برنامه‌های مربوط به رویدادهای بزرگ به وزارت امور خارجه گزارش شده كه به‌نوبه خود از وزارت كشور تقاضا كرده اقدامات امنیتی مناسب را ارائه دهد.
پنجمین کنفرانس گفت‌وگوی بین ادیان در دوحه، ۷ تا ۹ مه ۲۰۰۷ برگزارشد. نمایندگان مسیحی، مسلمان و یهودی دعوت شدند. دعوت ازکلیساهای کاتولیک روم، آنگلیکان، قبطی و ارتدکس و شورای کلیساهای خاورمیانه، واتیکان و حاخام‌ها و سایرین انجام شد. حاخام‌های ایالات متحده و سایر کشورها نیز در آن شرکت کردند. در جریان این کنفرانس، دولت تأسیس “مرکز بین‌المللی دوحه برای گفت‌وگوی بین ادیان” را اعلام کرد. تأمین مالی این مرکز با دولت است، اما به‌عنوان یک نهاد مستقل فعالیت خواهد کرد. هدف این مرکز پیگیری مصوبات کنفرانس، مقالات و مطالعات و تعامل با مراکز تحقیقاتی محلی و بین‌المللی و دانشگاه‌ها خواهد بود.
هیچ گزارشی دربارۀ سوءاستفاده اجتماعی یا تبعیض براساس اعتقاد یا عمل دینی گزارش نشده است و رهبران برجسته جامعه گام‌های مثبتی را برای ارتقای آزادی مذهب برداشته‌اند.۹
گزارش آزادی دینی بین‌المللی (وزارت امور خارجه امریکا) درباره قطر ۲۰۱۹
گروه‌های دینی جدید باید برای ثبت نام از طریق وزارت امور خارجه اقدام کنند. گروه‌های ثبت‌شده می‌توانند حساب بانکی به نام سازمان خود داشته باشند؛ برای ساخت فضای عبادت متقاضی ملک شوند (یا برای جلوگیری از به‌وجود آمدن مشکلی با مقامات، سازه‌هایی مانند ویلا‌های خصوصی را که قبلاً به‌عنوان مکان عبادت شناخته شده‌اند یا ساخته‌اند، به تملک درآورند)، متون مذهبی را وارد کرده و روزنامه‌ها یا بروشورهای مذهبی را منتشر و توزیع داخلی کنند. اشخاص حقیقی و حقوقی ثبت‌نشده قادر به افتتاح حساب، دریافت وجوه، عبادت قانونی در فضاهای خصوصی، به‌دست آوردن متون مذهبی از خارج از کشور، انتشار خبرنامه یا جزوه‌هایی با مضامین مذهبی نبوده و مجاز به استخدام قانونی کارمند و کارگر نیستند.
طبق قانون، گروه‌های مذهبی ثبت‌نشده (یعنی کسانی که ثبت‌نام نکرده‌اند یا تحت حمایت یکی از گروه‌های ثبت‌شده نیستند) اگر مشغول فعالیت دینی شوند غیرقانونی هستند و اعضای این گروه‌ها ممکن است اخراج شوند.
قانون، عبادت در فضاهای عمومی را برای آیین‌های غیراسلامی محدود می‌کند و آن‌ها را از نمایش نمادهای مذهبی منع می‌کند، که شامل ممنوعیت تبلیغ مجالس مذهبی برای جماعت مسیحی یا قرار دادن صلیب در فضای باز ـ که برای عموم قابل مشاهده است ـ نیز می‌شود. این قانون، تبلیغ برای تغییر دین افراد، توسط اعضای هر سازمان، جامعه یا بنیاد دینی غیراسلامی را جرم تلقی کرده و مجازات تا ۱۰ سال زندان را پیش‌بینی کرده است. تبلیغ برای تغییر دین افراد به‌طور فردی و شخصی، برای هر دینی غیراز اسلام ممکن است به مجازات حداکثر تا هفت سال حبس منجر شود. در این قانون، برای داشتن مواد مکتوب یا ضبط‌شده، یا مواردی که فعالیت تبلیغی را پشتیبانی یا ارتقا می‌دهد، دو سال حبس و ۱۰ هزار ریال جریمه نقدی (۲۷۰۰ دلار) مجازات پیش‌بینی شده است. این قانون اجازه واردات كتب مقدس، مانند كتاب انجیل را به افراد می‌دهد.
دولت چاپ، واردات و توزیع کلیه کتاب‌ها و مطالب دینی را تنظیم می‌کند و روزنامه‌ها، مجلات، فیلم‌ها و کتاب‌های خارجی را به دلیل محتوای قابل‌اعتراض جنسی، مذهبی و سیاسی بررسی، سانسور یا ممنوع می‌کند. گروه‌های مذهبی ممکن است بدون سانسور دولت خبرنامه منتشر کنند، اما فقط می‌توانند آن‌ها را به‌صورت داخلی در جوامع مربوطه خود توزیع کنند. برای واردات کتاب و محتوای مذهبی، گروه‌ها باید یک نسخه از آن را به وزارت فرهنگ و ورزش ارائه دهند و قبل از سفارش‌های بزرگ، تأیید کتبی دریافت کنند؛ در غیراین‌صورت، احتمال خطر توقیف محموله وجود دارد.
فقط اسلام و مسیحیت دارای عبادتگاه‌های خاص خود هستند. کلیه مساجد و مؤسسات اسلامی کشور باید در وزارت اوقاف و امور اسلامی ثبت شوند. این قانون، وزیر را به‌عنوان آخرین مرجع ثبت مراکز دینی اسلامی تعیین کرده است. وزارت امور خارجه با هماهنگی دفتر ویژه امیر، عبادتگاه‌های غیراسلامی را تأیید می‌کند.
دفتر دبیر کل وزارت امور خارجه، با هماهنگی مدیر بخش حقوق بشر وزارت امور خارجه، وظیفه رسیدگی به امور کلیساها را برعهده دارد.
طبق قانون، زنان غیرمسلمان هنگام ازدواج با مرد مسلمان، ملزم به پذیرش اسلام نیستند. بااین‌حال، قانون فرزندان چنین ازدواجی را مسلمان می‌داند. این قانون حکم می‌کند که مرد غیرمسلمان برای ازدواج با زن مسلمان، باید به دین اسلام درآید.۱۰
بهائیت در قطر
تا پیش از رضوان سال ۱۹۷۸ (اردیبهشت ۱۳۵۷ شمسی / ۱۳۵ بدیع بهائی)، فعالیت گروه‌های بهائی در قطر، عمان، بحرین، یمن و امارات متحده عربی را محفل ملی بهائیان در عربستان سعودی کنترل و هدایت می‌کرد. در هریک از این کشورها، ۱-۲ محفل محلی فعالیت محدود و سنتی و البته کاملاً پنهانی داشتند. اکثریت مطلق اعضای جامعه بهائی و نیز اعضای محفل ملی بهائیان عربستان و محافل محلی بهائی قطر، عمان، بحرین، یمن و امارات متحده عربی، از ابتدا تاکنون، بهائیان مهاجر ایرانی بوده‌اند.
طبق برنامه گسترش و توسعه پنج‌ساله جامعه بین‌المللی بهائی (۱۹۷۴-۱۹۷۹) و تأکید بیت‌العدل جهانی (نهاد حاکم بر جامعه بهائی)، درماه مه سال ۱۹۷۸ با حضور نمایندگانی از سوی بیت‌العدل، محفل ملی بهائیان در قطر انتخاب و شروع به فعالیت نمودند.
اعضای اولین محفل بهائیان قطر، به شرح زیر انتخاب گردیدند:
دکتر کرامت‌الله قانع، طلیعه قانع، فرامرز یگانه، سیروس روحانی، علی رضوانی، سعید بهجی، حبیب‌الله جابری، جواد بهرامی و رحمت‌الله فرهنگی.۱۱
متعاقباً افراد زیر به عضویت در کمیته (لجنه) ملی مهاجرت و تبلیغ منصوب شدند:
مرضیه جابری، ایرج مقربین، امین سروشی، احمد یزدی، محمد شیخی و خرسند سیوشانسیان.
مهم‌ترین اهداف تعیین‌شده از سوی بیت‌العدل برای محفل ملی بهائیان در قطر، خرید زمین برای مشرق‌الاذکار، خرید زمین برای حظیرةالقدس ملی بهائیان و خرید زمین برای تثبیت موقوفه ملی بهائیان در قطر، اعلام شد.۱۲
درحال‌حاضر در قطر۴ محفل محلی در شهرهای دوحه، غرافه، خور و الوکره دائر است.
ناگفته پیدا است که محفل ملی بهائیان درقطر، به لحاظ رعایت تقدم و سابقه، ارتباط نزدیک و ویژه‌ای با محفل بهائیان عربستان دارد.
پنهان‌کاری و فعالیت مخفیانه غیرقانونی
ممنوعیت فعالیت تبلیغی و تشکیلاتی بهائیان در کشورهای عربی و اسلامی، ازجمله قطر، باتوجه‌به وجود تشکیلات مرکزی رهبری بین‌المللی بهائی در حیفای اسرائیل و با ملاحظه قوانین مذکور در بالا، صریح و روشن است ولی تشکیلات رهبری بهائیان در سطوح بین‌المللی، ملی و محلی ــ یعنی بیت‌العدل جهانی، محافل ملی و محافل محلی ــ برخلاف شعار و تعلیم بهائیان مبنی بر اطاعت از حکومت و قوانین کشور محل اقامت، به استتار و پنهان‌کاری روی آورده‌اند و مخفیانه به گسترش تشکیلات و فعالیت تبلیغی به‌منظور اغفال و انحراف کودکان و نوجوانان و تغییر دین کودکان و بزرگسالان مسلمان مبادرت می‌کنند.
پنهان‌کاری تشکیلات بهائی در کشورهای اسلامی ــ عربی به اندازه‌ای است که ارتباطات و مکاتبات آن‌ها با بیت‌العدل و مرکز جهانی بهائی و دارالتبلیغ بین‌المللی مستقر در اسرائیل، به‌طورغیرمستقیم و از طریق مرکزی در لندن صورت می‌گیرد. محافل ملی بهائی هم از بیت‌العدل اکیداً خواسته‌اند از ارسال هرگونه مطالب حاوی عبارات مرتبط با ارض اقدس بهائی (اسرائیل، حیفا، عکا، …) برای آن‌ها اکیداً خودداری شود.
فعالیت‌های تبلیغی محوری بهائیان در قطر
کلاس اخلاق بهائی برای کودکان و نوجوانان، به‌منظور انحراف کودکان از سنین پایین، با ایجاد تردید در ذهن آن‌ها دربارۀ دین اسلام و احکام آن است.۱۳ برنامه‌های روحی و جوانان آن‌ها برای اغوای مردان جوان مسلمان، استفاده از دختران بهائی، برای وارد کردن آن‌ها به فرقه بهائیت است. با یک جست‌وجوی ساده در پایگاه‌های فضای مجازی، به‌روشنی معلوم می‌شود که آنان چگونه جوانان را با استفاده از ارزش‌های به‌دور از اخلاق جذب می‌کنند.
برای نشان دادن اینکه تهدید آن‌ها درحال‌حاضر چقدرجدی است، بخشی از یک گزارش دربارۀ فعالیت‌های بهائیان قطر را که در سال ۲۰۱۷ به بیت‌العدل جهانی مستقر در اسرائیل ارسال گردیده است، نقل می‌شود.
قطر تا همین اواخر در سلسلۀ کلاس های تبلیغی طرح روحی، به‌عنوان یک کلاستر (خوشه) درنظر گرفته می‌شد و اکنون به سه خوشه تقسیم شده است. در پیشرفته‌ترین خوشه شرقی، ۲۷ فعالیت اصلی با ۱۲۳ شرکت‌کننده وجود دارد که ۶۴ نفر از آن‌ها از جامعۀ گسترده‌تر (یعنی مبتدیان غیربهائی) هستند. اینک نگرانی آنان فقدان انیماتور و مربی برای برنامه نوجوانان است.
تعداد فعالیت‌های اصلی چهارگانه ۴۱
شرکت‌کنندگان (بهائی و مسلمان) ۱۷۶
دوستان بهائیت (مسلمان تحت تبلیغ) ۸۸
کل کلاس‌های کودک بهائی ۶
شرکت‌کنندگان (بهائی و مسلمان) ۳۴
دوستان بهائیت (کودکان مسلمان) ۱۷
برنامه نوجوانان ۲
شرکت‌کنندگان (بهائی و مسلمان) ۱۲
دوستان بهائیت (نوجوانان مسلمان تحت تبلیغ) ۹
تعداد کلاس تبلیغی روحی ۱۰
شرکت‌کنندگان (بهائی و مسلمان) ۴۰ نفر
دوستان بهائیت (افراد مسلمان تحت تبلیغ) ۲۰
جلسات مناجات بهائی ۹
شرکت‌کنندگان (بهائی و مسلمان) ۳۷
دوستان بهائیت (مسلمان) ۱۸
شرکت‌کنندگان درکلاس‌های کتاب روحی (بهائی و مسلمان)
کتاب یک ۸۳
کتاب دو ۶۲
کتاب سه ۶۲
کتاب چهار ۵۸
کتاب پنج ۱۹
کتاب شش ۳۷
کتاب هفت ۳۰
کتاب هشت ۱۱
فعالیت‌های اصلی تبلیغی بهائی با هدف انحراف مسلمانان و بهائی کردن آنان صورت می‌گیرد.
کلاس‌های کودکان بهائی جایی است که به کودکان مسلمان، به‌صورت مخفیانه، تعالیم فرقه بهائی آموزش داده می‌شود.
برنامه گروه نوجوان، فعالیت آموزشی بهائی برای کودکان در سنین ۹ تا ۱۳ سال است که در آن تعالیم بهائی به طرق مختلف، از جمله خواندن شعر و داستان، به نوجوانان آموزش داده می‌شود.معلمان سعی می‌کنند شک و تردید و بدبینی نسبت به اسلام را در ذهن کودکان خردسال قرار دهند.
حلقه‌های مطالعه فعالیت دیگر مبلغان کیش بهائی است که در آن مسلمانان بزرگ‌سال، با استفاده از نیرنگ یا اغوا و تفاسیر فریب‌کارانه، از اسلام منحرف می‌شوند.
جلسات مناجات، فعالیت دیگری از مبلغان فرقه بهائی است که در آن بهائیان برای بحث دربارۀ تعالیم بهائی و ترغیب مسلمانان به ترک اسلام و پذیرش بهائیت گرد هم می‌آیند.
«دوستان بهائیت» در اصطلاح بهائی، آن دسته از مسلمانانی هستند که به آیین بهائی تبلیغ شده و گرایش دارند و تغییر دین آن‌ها هدف مبلغان بهائی است.
همکاری بهائیان در کشورهای عربی، با هدایت بیت‌العدل جهانی
ازجمله فعالیت و مشارکت بهائیان قطری با هم‌کیشان خود در کشورهای همسایه، حضور فعال ریاض روحانی، وکیل حقوقی بین‌المللی اهل قطر، به‌عنوان نماینده بیت‌العدل (پنهانی و غیررسمی) در قضیه تبلیغ بهائیان در یمن و بازداشت فعالان و مبلغان بهائی مهاجر بود. در طول سال‌های ۲۰۰۸-۲۰۱۲ نامبرده مکرراً به یمن مسافرت کرد و طی تماس با اعضای محفل ملی بهائیان یمن، دیدگاه‌های بیت‌العدل را با آن‌ها در میان گذاشت و در چند نوبت با مسئولان قضایی یمن هم ملاقات نمود. او همچنین، با صلاحدید بیت‌العدل و محفل بهائیان یمن، تماس‌های متعددی با طرف‌های غربی ــ نظیر سفیران انگلستان و امریکا و نماینده سازمان ملل در یمن ــ به‌منظور تشدید فشار سیاسی و بین‌المللی بر دولت یمن، برقرار کرد.
اقدام دولت قطر در اخراج بهائیان مهاجر و مبلغ و اخطار به اعضای تشکیلاتی ــ تبلیغی بهائیان قطر
آخرین حلقه از اخبار فعالیت بهائیان در قطر و واکنش مقامات آن کشور، در چند ماه گذشته علنی شد.
اعضای بخش تشکیلات و تبلیغ میسیونری بهائیان ــ که عمدتاً غیرقطری هستند و هنگام ورود به قطر، قصد واقعی خود را از ورود به قطر پنهان ساخته بودند؛ پس از قرار گرفتن در لیست سیاه دولت قطر، از کشور اخراج می‌شوند و از ورود مجدد آن‌ها به‌طور دائم خودداری می‌شود.
در یک نمونه، همسر یک بهائی قطری، که از مهاجران مبلغ تشکیلات بهائی بود، از اقامت محروم شد. درنتیجه کل خانواده این زوج ناگزیر از ترک کشور شدند. مجوز اقامت بهائیان مهاجر غیرقطری، که به‌صورت پوششی و در چهارچوب برنامه پنج‌ساله تبلیغی طراحی‌شده از سوی بیت‌العدل (تشکیلات رهبری جهانی گروه بهائیان) وارد کشور شده و برخلاف قوانین کشور، به‌صورت پنهانی و غیرمجاز، اقدام به برگزاری جلسات تبلیغی برنامه‌ریزی‌شده و تلاش هدفمند برای تغییر دین اطفال و نوجوانان و مردان و زنان قطری نموده‌اند، باطل شده یا از تمدید آن خودداری می‌گردد.
عامل مشترک میان تمام کسانی که اخراج می‌شوند ــ با زمینه‌های مختلف حرفه‌ای و تابعیت ــ فعالیت هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده آن‌ها برای فرقه بهائی و تلاش غیرقانونی و خلاف منویات حاکمیت، برای تغییر دین اتباع و ساکنان مسلمان قطر بوده است. این شباهت زیادی به رفتاری دارد که بهائیان در ایران و یمن با آن روبه‌رو شده‌اند.
جامعه بهائی قطر و جامعه بین‌المللی بهائی قبلاً این موارد را با مقامات قطر و کمیته ملی حقوق بشر قطر مطرح کرده‌اند. مقامات قطر به گزارشگران ویژه حقوق بشری و دیپلمات‌های سازمان ملل متحد، پاسخ دادند که این موارد با یکدیگر ارتباطی ندارد و هریک از آن‌ها نگرانی امنیت ملی خاصی بوده است.
امید سیوشانسیان، عضو برجسته و سرشناس تشکیلات تبلیغی بهائیان، ایرانی‌الاصل و متولد قطر، آخرین فردی است که در لیست سیاه قطر قرارگرفته است. مقامات کشوری اظهار داشته‌اند که اتهامات کیفری و امنیتی مشخص باعث اخراج این افراد شده است.۱۴
خانم بانی دوگال در انتها دولت قطر را تهدید کرد: “قطرباید درک کند که چنین اقداماتی انسجام اجتماعی، شهرت آن کشور در جامعه بین‌المللی و توسعه آن را به‌عنوان یک کشور تضعیف می‌کند.”۱۵
هم‌زمان خانم دیان علائی، عضو دفتر جامعه بین‌المللی بهائی در ژنو، مقر نهاد حقوق بشری سازمان ملل متحد، با صدور بیانیه و انتشار کلیپی، ادعا و تهدید مشابهی را علیه دولت قطر مطرح کرد و اظهار امیدواری نمود که سوءتفاهم‌ها و نظر منفی مقامات قطری نسبت به بهائیان و فعالیت ایشان تغییر کند.۱۶
گفتنی است که آقای امید سوشانسیان از سال ۲۰۰۶ به بعد، برای دوره‌های پنج‌ساله متوالی، از سوی بیت‌العدل جهانی، به‌عنوان عضو هیئت مشاورین قاره‌ای، درمنطقه غرب آسیا، برای پیشبرد فعالیت‌های هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده تبلیغی جامعه بین‌المللی بهائی، به‌منظور تلاش برای تغییر دین مردم این منطقه منصوب شده و تلاش مستمر و تمام وقت خود را برای نیل به اهداف یادشده، به‌کار بسته است و اخیراً نیز برای دوره ۲۰۲۱-۲۰۲۶، مجدداً به این سمت منصوب شده است.۱۷
با نگاهی به چهارچوب قانونی و رویه‌های حقوق بشری کشور قطر روشن می‌شود که گرچه افراد بهائی به‌صورت فردی و برای داشتن عقیده شخصی آزادند؛ ولی ایجاد نهادهای تشکیلاتی بهائی، همچون محفل ملی و محافل محلی بهائیان و لجنه‌های تبلیغ و مهاجرت و جوانان و … بدون اخذ اجازه از مقامات کشوری و اقدام به برگزاری کلاس‌های تبلیغی روحی و اطفال و نوجوانان و برنامه‌های تدوین‌شده به‌وسیلۀ بیت‌العدل جهانی، که زیرنظر و با هدایت مشاورین قاره‌ای و همراهی اعضای هیأت معاونت صورت می‌گیرد؛ همگی برخلاف قوانین کشوری و مخل نظم و اخلاق عمومی بوده است. این نکته، ازجمله دلایل پنهان‌کاری مسؤولان و تشکیلات بهائی بود. به‌طوری‌که آن‌ها از ارائه کتاب‌های بهائی به کتابخانه‌های عمومی در قطر هم واهمه داشته و انجام آن را نپذیرفتند! مجازات‌ها و تنبیه تبلیغ برای تغییر دین اتباع قطری و راه‌اندازی تشکیلات دینی غیرمجاز هم به‌صورت شفاف و روشن تبیین گردیده و قطعاً مقامات بهائی در قطر و مرکز جهانی بهائی به‌خوبی از آن اطلاع داشته‌اند.
ظاهراً مقامات قطری، در اولین گام، با عفو و اغماض، با جرایم تبلیغی و تشکیلاتی مسؤولان بهائی برخورد کرده‌اند.
منابع
۱,۲- https://fa.wikipedia.org/wiki /%D9 %82 %D8%B7%D8%B1
۳- https://www.isna.ir/news/ 98112921459
۴- https://www.bbc.com/persian/world -features-40158274
۵- عربستان، بحرین، امارات و مصر روابط خود با قطر را قطع کردند. ایران آنلاین. ۱۵ خرداد ۱۳۹۶.
۶- “Religious Composition by Country” (PDF). Global Religious Landscape. Pew Forum. Retrieved 9 July 2013
۷- “Mapping the Global Muslim Population” (PDF). Pew Forum on Religion & Public Life. October 2009. Retrieved 9 August 2017
۸- https://en.wikipedia.org/wiki/Freedom_of_religion_in_Qatar
۹- همان
۱۰- QATAR 2019 INTERNATIONAL RELIGIOUS FREEDOM REPORT
۱۱- راپرت محفل ملی بهائیان قطر به ساحت منیع بیت‌العدل اعظم
۱۲- سخنرانی لطف‌الله خادم، ایادی امرالله و نماینده بیت‌العدل در کانونشن ملی قطر، رضوان ۱۹۷۸٫
۱۳- https://thebahaiinsider.com /2011/08/14/bahais-arrested-in-indonesia-on-criminal-charges-of-violating-the-law-of-child-protection/
۱۴- https://www.bic.org/news/qatar-expelling-and-blacklisting-bahais-could-indicate-pattern-religious-cleansing
۱۵- همان
۱۶- https://www.bic.org/statements/bahai-international-community-hrc46-item-4-gd-qatar-video-statement
۱۷- UHJ message to the Bahais of the world, Oct29, 2020.
