بیان رضوی از حکومت مهدوی

بیان رضوی از حکومت مهدوی

نگاهی به دورنمای جامعه جهانی مهدوی در بیانات حضرت ثامن الحجج علیه السلام

عبدالحسین فخاری

وقتی منجی موعود در صدر اسلام معرفی شد ، برای جلوگیری از فریب مدعیان دروغین این عرصه ، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مبادرت به ذکر نشانه ای برای او نمودند تا هیچ کس جز موعود نتواند آن نشانه را بیاورد . آن ویژگی این بود : « پر کردن زمین از عدل و قسط پس از پر شدنش از ظلم و جور ».

این حدیث پیامبر که به حد تواتر لفظی و محتوایی در مجامع حدیثی نقل شده علاوه بر ذکر ویژگی هم نام و هم کنیه و از نسل پیامبر بودن مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، این عبارت را درباره ی او آورده است :
« یملاء الارض قسطا و عدلا کما ملئت ظلما و جورا » (۱)

آری مژده به ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از همان سال های آغازین ظهور اسلام آغاز شد و پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در هر فرصت و مناسبتی که پیش می آمد مردم را به ظهور عدالت گستر موعود در آخرالزمان بشارت می دادند و آن ها را از نسل و تبار ، تولد و غیبت ، ویژگی های ظاهری ، نشانه های ظهور ، شاخصه های قیام رهایی بخش و مؤلفه های حکومت جهانی آن حضرت آگاه می ساختند . تا آنجا که امروز ما با صدها روایت که از طریق شیعه و اهل سنت از آن حضرت نقل شده ، مواجهیم . (۲)

این سیره پس از رحلت نبی مکرم اسلام در میان اهل بیت طاهرین او استمرار یافت و هر یک از ایشان نیز در عصر خود تلاش کردند که باور مهدوی و فرهنگ انتظار را در میان امت اسلامی زنده و پویا نگاه دارند و بدین طریق پیروان خود را در برابر هجوم مصائب ، رنج ها ، دردها و بلاهای گوناگون که از سوی حاکمان جور بر آن ها روا داشته می شد ، صبر و پایداری بخشیدند (۳) .

حرکت رو به رشد معارف مهدوی در زمان امام باقر و امام صادق علیهما السلام به اوج خود رسید و آن دو امام بزرگوار ضمن تبیین ، تشریح ،پالایش و پیرایش آموزه های اسلامی در زمینه های مختلف اعتقادی ، اخلاقی و فقهی و تحکیم پایه های ایمانی پیروان خود ، تلاش فراوانی برای توسعه و تعمیق اندیشه مهدوی و فرهنگ انتظار در میان شیعیان نمودند و با به جا گذاردن صدها روایت در این زمینه ، این اندیشه و فرهنگ را تازگی و طراوت بیشتری بخشیدند .

پس از این دو امام و پیش از امام حسن عسکری علیه السلام امامی که بیش از همه بر مواریث شیعی در زمینه باور مهدوی و فرهنگ انتظار افزود و گنجینه های گرانبهایی برای امت اسلام به یادگار گذاشت ، حضرت ثامن الحجج ، امام علی بن موسی الرضا علیه اسلام است .

بر اساس پژوهش مؤلف محترم مسند الامام الرضا (۴) و تتبع پژوهشگران ارجمند مجموعه ی ارزشمند معجم الاحادیث الامام المهدی (۵) افزون بر ۳۰ روایت از امام رضا در زمینه ی باور مهدوی و فرهنگ انتظار نقل شده که هر یک از آن ها ، ما را با بعدی از ابعاد بیکران شخصیت امام مهدی و قیام رهایی بخش و عدالت گستر آن حضرت آشنا می سازد . (۶)

برای نمونه روایتی از آن امام همام درباره ی این ویژگی حضرت مهدی را خاطر نشان می سازیم . در روایتی که «حسین بن خالد» آن را نقل می کند ، آن حضرت در پاسخ این پرسش که : یا ابن رسول الله و من القائم منکم أهل البیت ؟ ای فرزند رسول خدا ! قائم شما اهل بیت کیست ؟ می فرماید :
« قال الرابع من ولدى ابن سيّدة الإماء، يطهّر اللّه به الأرض من کلّ جور و يقدّسها من کلّ ظلم، [و هو] الذى يشکّ الناس فى ولادته و هو صاحب الغيبة قبل خروجه. فإذا خرج أشرقت الأرض بنوره [بنور ربّها] و وضع ميزان العدل بين الناس فلايظلم أحد أحدا، و هوالذى تطوى له الأرض ولايکون له ظلّ و هوالذى ينادى مناد من السماء يسمعه جميع أهل الأرض بالدّعاء إليه يقول: ألا إنّ حجة اللّه قد ظهر عند بيت اللّه فاتّبعوا فإنّ الحقّ معه و فيه و هو قول اللّه عزّوجلّ: «إن نشأ ننزّل عليهم من السماء آية فظلّت أعناقهم لها خاضعين» (۷).

چهارمين از فرزندان من ، فرزند سرور کنيزان، کسى است که خداوند به واسطه وى زمين را از هر ستمى پاک و از هر ظلمى پيراسته مي سازد و او کسى است که مردم در ولادتش شک مي کنند و او کسى است که پيش از خروجش غيبت مي کند و آنگاه که خروج کند زمين به نورش [نور پروردگارش] روشن گردد و در ميان مردم ميزان عدالت را برقرار کند و هيچکس به ديگرى ستم نکند و او کسى است که زمين براى او درهم پيچيده مي شود و سايه اى براى او نباشد و او کسى است که از آسمان ندا کننده اى او را به نام ندا کند و به وى دعوت نمايد به گونه اى که همه اهل زمين آن ندا را بشنوند ، مي گويد: «آگاه باشيد که حجت خدا در کنار خانه خدا ظهور کرده است پس او را پيروى کنيد که حق با او و در اوست» و اين همان سخن خداى تعالى است که فرمود: «اگر بخواهيم از آسمان برايشان آيتى نازل مي کنيم که در برابر آن به خضوع سر فرود آورند». (۸)

چنان که در روایت شریف ملاحظه شد ویژگی امتلاء زمین از عدل و داد ، ویژگی محوری حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف شمرده شده که قابل تطبیق به هیچ مدعی دروغین مهدویت نیست و این مسئله ، اساسی ترین دلیل بر رسوایی چنین مدعیانی است .

مورد دیگری که امام رضا علیه السلام در همین زمینه فرموده اند ، ماجرای تاریخی قصیده ی دعبل خزاعی است . شیخ الاسلام ابو اسحاق حموئی ، از احمد بن زیاد و او از قول دعبل خزاعی آورده است که گفت :
وقتی چکامه‌ی
« مدارس آیات خلت من تلاوه           و منزل وحی مقفر العرصات »
را برای سرورم علی بن موسی الرضا علیهما السلام خواندم به من فرمود : « آیا دو بیت به قصیده ات نیفزاییم ؟ گفتم « چرا ! ای فرزند رسول خدا .»
فرمود :
« و قبر بطوس یا لها من مصیبه         الحّت بها الاحشاء بالزفرات
الی الحشر حتی یبعث الله قائما         یفرج عنا الهم و الکربات

ترجمه : و قبری در طوس است که برای آن مصیبت، قلب ها تا حشر می سوزد . تا آنکه خداوند قائمی را مبعوث کند که سختی ها و اندوه ها را برطرف سازد .

دعبل گفت سپس من باقی قصیده را خواندم تا به این سروده خود رسیدم که :
« خروج امام لا محاله خارج         یقوم علی اسم الله و البرکات »

ترجمه : ]تا آن زمان [که امامی خروج کند که قیامش بی گمان واقع خواهد شد و او به نام خداوند و با برکت قیام خواهد کرد .

امام رضا به سختی گریست و پس از آن فرمود : « ای دعبل ، روح القدس به زبانت سخن رانده است ، آیا این امام را می شناسی ؟ »

گفتم : « نه ! ولی شنیده ام امامی از خاندان شما خروج می کند و زمین را از عدل و داد پر می کند ».

فرمود : « امام بعد از من ، پسرم محمد است و پس از او فرزندش علی و بعد از او پسرش حسن و پس از حسن فرزندش حجت قائم و او است ( امامی ) که در غیبتش منتظر و در ظهورش مُطاع است . پس پر می کند زمین را از عدل و داد ، آن چنان که از جور و ستم پر شده است و اما کی قیام می کند ؟ این خبر دادن از وقت است . هر آینه حدیث کرد مرا پدرم از پدرانش ، از رسول خدا که فرمود ، مثل وی همانند ، رستاخیز است که نمی آید شما را مگر به ناگهانی » (۹)

چنان که در سخن دعبل دیدیم این ویژگی موعود بین همه مسلمانان شناخته شده بود و خود امام هم در کلامشان به آن اشاره فرمودند که او زمین را از عدل و داد پر خواهد نمود .
حسن ختام این مقاله را سه روایت دیگر از آن امام همام قرار می دهیم :

روایت اول

ریان بن شبیب گوید : بر حضرت رضا علیه السلام وارد شدم در روز اول ماه محرم پس آن جناب فرمود : «… و چهار هزار ملک از آسمان به جهت یاری حضرت سیدالشهداء به زمین نزول کردند . آن بزرگوار ایشان را اذن جهاد نداد . پس ایشان در نزد قبر آن مظلوم همواره موپریشان و غبارآلوده اند تا روزی که قائم آل محمد علیه السلام ظهور کند و از یاران او باشند و شعار و علامت ایشان در آن روز این است که فریاد کنند ؛ یا لثارات الحسین …. » (۱۰)

روایت دوم

حسن بن جهم گوید : روزی به مجلس مأمون وارد شدم و حضرت رضا علیه السلام در آنجا بود و علمای علم کلام و فقهاء از هر فرقه و طایفه ای در آن مجلس بودند … پس مأمون پرسید که شما درباره ی رجعت چه می فرمایید ؟ امام علیه السلام فرمود : آن به جا و حق است و در امت های پیشین هم بوده است . قرآن مجید هم بدان ناطق است ، و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هم فرموده : هر چه در امّت های سابق افتاده در این امّت نیز اتفاق خواهد افتاد بی کم و کاست طابق النّعل بالنّعل و بدون تفاوت ، و فرمود : هرگاه مهدی امت از اولاد من خروج کند عیسی بن مریم علیهما السلام نازل شود ، و پشت سر او با او نماز گذارد و فرمود : اسلام با غریبی شروع شد و به زودی به غربت باز می گردد ، پس خوشا به حال غربا ، پرسیدند : یا رسول الله سپس چه خواهد شد ؟ فرمود : سپس حقّ به صاحبش باز خواهد گشت … » (۱۱)

روایت سوم

ابن مقاتل روایت کرده که امام رضا علیه السلام فرمود : در قنوت نماز جمعه چه می گویید ؟ عرض کردم : آنچه مردم می گویند فرمود : همانند آنان نگو . بلکه چنین بگو :
أللّهمّ أصلح عبدک و خليفتک بما أصلحت به أنبيائک و رسلک و حفّه بملائکتک و أيّده بروح القدس من عندک و اسلکه من بين يديه و من خلفه رصدا يحفظونه من کلّ سوء و أبدله من بعد خوفه أمنا يعبدک لايشرک بک شيئا ولاتجعل لأحد من خلقک على وليّک سلطانا وائذن له فى جهاد عدوّک و عدوّه واجعلنى من أنصاره إنّک على کلّ شي ء قدير.(۱۲)
«خداوندا! کار ظهور بنده شایسته و خلیفه راستینت ( امام مهدی ) را اصلاح فرما ، همانگونه که کار پيامبران و فرستادگانت را اصلاح نمودی و از فرشتگانت نگاهبانی بر او بگمار و از سوی خویش با روح القدس او را یاری و پشتیبانی فرما و دیده بانانی از پیش رو و پشت سر همراه وی گردان تا از هر بدی نگاهش دارند و ترس و هراس او را به امن و امان دگرگون ساز که او ترا می پرستد و هیچ چیز را همتا و همانند تو نمی داند ؛ پس برای هیچ یک از آفریدگانت برتری و چیرگی نسبت به ( ولی ) خود قرار مده و او را در جهاد با دشمنت و دشمنش اجازت فرما و مرا از یاران او بشمار آور که همانا بر هر کاری توانائی» .

پی نوشت
۱ . القندوزی – ینابیع الموده – الجزء (۳) – رقم الصفحه : (۲۸۵).
۲ . عن أبی سعید ، قال : ذکر رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بلاءً یصیب هذه الامه حتی لا یجد الرجل ملجأ یلجأ الیه من الظلم ، فیبعث الله رجلاً من عترتی و أهل بیتی ، فیملأ به الارض قسطاً و عدلاً کما ملئت ظلماً و جوراً ، یرضی عنه ساکن السماء و ساکن الارض ، لا تدع السماء من قطرها شیئا الاّ صبته مدراراً ، و لا تدع الارض من نباتها شیئاً الا أخرجته ، حتی یتمنی الاحیاء الاموات ، یعیش فی ذلک سبع سنین أو ثمان سنین أو تسع سنین ، رواه الحاکم فی مستدرکه و قال : صحیح.
۳٫ مؤسسه المعارف الاسلامیه ، معجم أحادیث الامام المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، ج ۱ و ۲ . در این کتاب ۵۶۰ حدیث که از طریق شیعه و اهل سنت از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده جمع آوری شده است که البته این رقم بدون احتساب احادیث مشابه است .
۴ . همان ، ج ۳و ۴ . مجموعه روایاتی که در این کتاب از امام باقر و امام صادق علیهما السلام نقل شده ، بدون در نظر گرفتن احادیث مشابه ، افزون بر ۴۵۰ روایت است .
۵ . عزیز الله العطاردی الخبوشانی ، مسند الامام الرضا علیه السلام ، ج ۱ ، ص ۲۱۶-۲۲۸ .
۶ . معجم أحادیث الامام المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، ج ۴ ، ص ۱۷۹ – ۱۵۳ .
پورتال آستان قدس رضوی ، مقاله ” امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در نگاه امام رضا علیه السلام “. در این مقاله این بخش ها را می توان دید : خالی نبودن زمین از حجت های الهی ، نام و نسب امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، غیبت و نهان زیستی امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، فضیلت انتظار و چشم به راه بودن امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، دعا برای امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف .
۷٫ سوره شعرا (۲۶) ، آیه ۴ .
۸ . محمد بن علی بن الحسین بن بابویه ( شیخ صدوق ) ، عیون اخبار الرضا ، ج ۲ ، ص ۳۷۲ ، ح ۵ ؛ ابن خزاز قمی ، کفایه الاثر : ۲۷۵
۹ . کمال الدین ج ۲ ص ۳۷۲ ، اعلام الوری ص ۳۱۸ ، منتخب الاثر ص ۲۲۱ ، المهدی من المهد الی الظهور ص ۸۴ ، دیوان دعبل الخزاعی الدجیلی ص ۱۴۳ ، حوارات حول المنقذ . این روایت را شبراوی و گروهی از محدثان شیعه و سنی ذکر نموده اند . مراجعه کنید به مقاله ای در این زمینه در دائره المعارف طهور ذیل واژه دعبل خزاعی :
http://tahoor.com/fa/Article/View/118370
۱۰ . عیون اخبار الرضا علیه السلام ج -۱ باب ۲۸ – ص ۶۰۴ حدیث ۵۳ .
۱۱ . عیون اخبار الرضا علیه السلام ، شیخ صدوق ، ج ۱ ص ۲۱۷ – ۲۱۸ .
۱۲ . جمال الاسبوع للسید بن طاووس ص ۴۱۳ .